Læknablaðið - 15.04.2012, Blaðsíða 7

RITSTJÓRNARGREiN
Framfaraskref: Ný réttargeðdeild
Páll
Matthíasson
Höfundur er geðlæknir og
framkvæmdastjóri geðsviðs
Landspítala, hann er
jafnframt klínískur dósent við
læknadeild Háskóla íslands.
pallmatt@landspitali. is
Þann 29. febrúar síðastliðinn opnaði vel-
ferðarráðherra nýja réttargeðdeild Land-
spítalans á Kleppi. Rétt er að staldra við
og skoða hvers vegna þetta er mikiivægt
framfara- og umbótaskref.
Sagan
Er kom fram á 9. áratug síðustu aldar urðu
kröfur um réttargeðdeild á Islandi háværar.
Slík deild opnaði að lokum árið 1992 en
ekki á Kleppi, eins og nærtækt hefði verið,
heldur nauðlenti deildin í óhentugu hús-
næði að Sogni í Ölfusi.
Starfsemin hefur oft sætt gagnrýni síðan.
Árið 1999 gerði „CPT-nefndin" töluverðar
athugasemdir við aðbúnað að Sogni. Spurt
var hvort ekki væri rétt að „flytja stofnunina
á staö sem ekki væri eins fjarri höfuðstaðnum og
þar sem sjúklingar kynnu að njóta góðs af auð-
veldari aðgangi að faglegri þekkingu og aðstöðu
til [...] umönnunar."'■2
Árið 2008 tók geðsvið Landspítala út
starfsemi Sogns að ósk heilbrigðisráðu-
neytisins. Tilefnið var áhyggjur af fag-
legu starfi, miklir erfiðleikar við faglega
mönnun og rekstrarerfiðleikar. Sjúklingar
deildarinnar höfðu kvartað til landlæknis,
umboðsmanns Alþingis og Geðhjálpar yfir
umönnun og aðstæðum að Sogni. Niður-
staða úttektarinnar var sú að Landspítali
tók við rekstri Sogns af Heilbrigðisstofnun
Suðurlands 1. apríl 2009 og er Sigurður Páll
Pálsson yfirlæknir frá þeim tíma. Árið 2008
var rekstrarhalli Sogns tugir milljóna en
deildin hefur verið rekin á pari frá 2009.
Þverfaglegur hópur fagfólks gjörbreytti
umönnun sjúklinga. Húsnæðið var samt
áfram tæplega 600 m2 á þremur hæðum,
þröngt og hentaði illa til að skapa öruggan
ramma utan um starf réttargeðdeildar.
Staðsetningin torveldaði endurhæfingu
sjúklinga og smæðin stefndi í hættu öryggi
starfsmanna og sjúklinga. í janúar 2011 var
í ljósi þessa í minnisblaði frá Landspítala
til velferðarráðherra hvatt til þess að hefja
þegar flutning réttargeðdeildar frá Sogni að
Kleppi. Landlæknir studdi þau sjónarmið.
Framkvæmdastjórn Landspítala ákvað í
októberbyrjun 2011 að loka Sogni og opna
nýja réttargeðdeild á Kleppi. Velferðar-
ráðherra samþykkti þá ákvörðun og 12.
október síðastliðinn tilkynnti leiðarahöf-
undur starfsfólki Sogns og síðan öðrum
hagsmunaaðilum ákvörðunina. Vinna við
nýja réttargeðdeild á Kleppi hófst þegar,
en kostnaður við þær breytingar var sem
betur fer hóflegur, þar sem hægt var að
nýta tvær ónotaðar deildir á 2. hæð aðal-
byggingar Klepps.
Árangur Sogns
Sogn gegndi mikilvægu hlutverki í geðheil-
brigðiskerfi landsins í tvo áratugi og starfs-
fólk deildarinnar á þakkir skildar fyrir
óeigingjarnt starf. Árangur deildarinnar
var hins vegar ekki „100%" eins og haldið
hefur verið fram, enda óraunhæft að búast
við slíku. Af 44 útskrifuðum sjúklingum
eru 18% látnir, nær allir fyrir fimmtugt.
Árangur var ekki góður hjá 7, þar sem vo-
veiflegir atburðir áttu sér stað hjá þremur
og fjórir brutu af sér aftur.
Ný réttargeðdeild
Á Kleppi er aðbúnaður sjúklinga réttargeð-
deildarinnar til fyrirmyndar. Húsnæðið
er nærri 1000 m2, rammbyggt á einni hæð,
með sérinngangi gegnum bjartan garð,
umlukinn hárri tvöfaldri girðingu. Betra
aðgengi er að fagfólki og háskólasamstarfi,
styttra er fyrir fjölskyldur sjúklinga að
koma í heimsókn og útskriftarferli fer fram
á höfuðborgarsvæðinu þangað sem flestir
útskrifast.
Öryggi sjúklinga og starfsmanna er
miklu betra. Deiidin er stærri og auðveld-
ara að aðskilja sjúklinga. Mjög gott öryggis-
herbergi er til staðar, öflugt öryggiskerfi,
nær öll deildin er í sjónlínu við vakther-
bergi, stutt er í þrjár aðrar legudeildir og
þar með annað starfsfólk ef þörf krefur.
Geta til að sinna lögboðnu hlutverki batn-
ar, þar sem deildin stækkar úr 7 í 9 rúm,
auk möguleika á frekari stækkun. Nándin
við aðrar deildir skapar einnig aðhald og
möguleika á að fylgjast náið með gæðum
þjónustunnar. í viðbót við ofannefnd fagleg
rök er reksturinn nærri fimmtungi ódýrari.
Lokaorð
Rök finnast á móti lokun Sogns. Þyngst
vega þar byggðasjónarmið. Ótti við breyt-
ingar og ótti við að fordómar gegn geðsjúk-
um magnist eru önnur rök sem hafa heyrst
gegn nýrri réttargeðdeild og þá frekar úr
hópi eldra fagfólks.
Rök með nýrri réttargeðdeild eru þó
miklu sterkari. Á heilbrigðisstofnun verða
hagsmunir sjúklinga að ganga fyrir. Með
nýrri réttargeðdeild á Kleppi er verið að
setja í fyrsta sæti hagsmuni þessa við-
kvæma sjúklingahóps (með betri og
mannúðlegri meðferð og aðstæðum) og
hagsmuni þjóðfélagsins í heild (með fleiri
plássum, bættu öryggi og minni rekstrar-
kostnaði). Jafnframt fékk starfsfólk Sogns
nýja vinnu á réttargeðdeildinni á Kleppi ef
það óskaði þess.
Það er sjaldgæft að hægt sé að slá svo
margar flugur í einu höggi og bæta svo ein-
dregið þjónustu á sama tíma og rekstrar-
hagræðing næst fram. Það er oft sagt að
menningarstig þjóða sjáist á því hvernig
þær koma fram við sína minnstu bræður.
Með því að stíga þetta framfaraskref í með-
ferð alvarlega geðsjúks fólks sem hefur
orðið fyrir því óláni að fremja glæpi, getum
við sem þjóð borið höfuðið hærra.
Heimildir
1. Skýrsla Evrópunefndarinnar um varnir gegn pyntingum
og ómannúðlegri og niðurlægjandi meðferð og refsingum
til ríkisstjómar íslands. Febrúar 1999.
2. Bráðabirgðaskýrsla ríkisstjómar íslands til Evrópunefndar
um vamir gegn pyndingum og ómannlegri eða vanvirð-
andi meðferð eða refsingu (CPT). 01.10.1999. innanrikis-
raduneyti.is/ utgefid-efni/til_nefnda/nr/663 - mars 2012.
A drive for quality: a new forensic unit in lceland
Dr. Pall Matthiasson MD, MRCPsych, PhD
Chief Executive of Mental Health Services,
Consultant Psychiatrist,
National University Hospital of lceland,
Clinical Associate Professor, University of lceland,
WHO Counterpart for Mental Health.
LÆKNAblaðið 2012/98 199