Læknablaðið - 15.04.2012, Blaðsíða 40

BARNALÆKNIR í ÍRAK
Frank Matloy hjúkrunarfræöingur,
greinarhöfundur og þrír misjafnlega
vel vopnaðir laganna verðir keppa í
hvergetur lengst haldið niðri í sér
andanum. Frank tapaði.
stóru slagæðanna, sem alla jafna er lagað
innan nokkurra daga á Vesturlöndum.
Hamfarir af manna völdum
Irak varð ekki fyrir neinum náttúruham-
förum einsog Hondúras. Kannski meira
svona mannlegum náttúruhamförum.
En áhrifin urðu enn verri. Fellibylurinn
Saddam Hússein blés ekki yfir landið
á nokkrum dögum - hann hafði 24 ár
til að dunda sér við að murka lífið úr
fólkinu sínu. Eini barnahjartalæknirinn
í Nasiriyah, sem er einn af tíu barna-
hjartalæknum í öllu landinu - 30 milljóna
samfélagi - orðaði þetta vægast sagt pent
hér um daginn. Hann sagði: „Vandamál
þessa lands er að það hefur aldrei átt
almennilega leiðtoga (!!)." Svo lengi sem
ég man eftir mér hefur Irak átt í stríði. Eg
man eftir reglulegum fréttum af mannfalli
úr íran-írak stríðinu, sem skilaði hvorugu
landinu nokkru öðru á níu ára tímabili
(1980-1988) en einni milljón fallinna
hermanna. Næst á dagskrá var innrásin í
Kúveit 1990 og áframhaldandi efnavopna-
hernaður gegn Kúrdum í Norður-írak.
Og svo kom að innrás Vesturlanda í írak
árið 2003 með fordæmalausri meðvirkni
Islendinga, sem aðilar að hinu svokallaða
„bandalagi hinna viljugu þjóða". Síðustu
hermennirnir úr þeim leiða leiðangri yfir-
gáfu landið um það bil mánuði áður en
við mættum til leiks. Ég bjóst við að hitta
fyrir fólk sem væri illa haldið af áfalla-
streitu eftir áratuga stríðsátök og ótta við
sjálfsmorðssprengjuárásir, sem færst hafa í
vöxt eftir brottför amerísku hermannanna.
Þess í stað hitti ég fyrir jákvætt, brosmilt
og æðrulaust fólk sem ber það ekki utan á
sér að hafa lifað við ótta, kúgun og stríð í
áratugi. Eftir að ég hafði þráspurt íraskan
barnalækni um áhrif átakanna og óörygg-
isins á daglegt líf, viðurkenndi hann að
líklega væri íraska þjóðin farin að líta á
stríð sem hluta af hinu daglega lífi. Einn
amerískur hjálparstarfsmaður sem sér um
að skipuleggja ferðir ICHF sagði að fyrst
eftir innrásina 2003 hefði útlendingum
verið tekið sem vinum og þeim boðið heim
í mat af ókunnugu fólki. En eftir því sem
leið á hernámið og útlendingarnir sýndu
ekki á sér neitt fararsnið, þvarr gestrisni
heimamanna. Nú eru þeir mjög varir um
sig og umgangast lítið útlendinga.
Saddam Hússein getur þó ekki eignað
sér allan heiðurinn af ömurlegu heil-
brigðiskerfi landsins. Þar drattast Sam-
einuðu þjóðirnar (SÞ) líka um með þungan
myllustein um háls. Fyrir 1990 höfðu 93%
írösku þjóðarinnar aðgang að heilbrigðis-
þjónustu sem var með þeim bestu í Mið-
austurlöndum. I kjölfar innrásarinnar í
Kúveit settu SÞ viðskiptabann á írak og í
kjölfarið hrundi efnahagur þjóðarinnar og
þar með heilbrigðiskerfið. Saddam Húss-
ein dró úr útgjöldum til heilbrigðismála
um 90%. Heilsugæslum og sjúkrahúsum
var lokað, skortur varð á lyfjum og heil-
brigðisstarfsmenn flýðu land. Ýmsum
meðfæddum göllum fjölgaði, en einnig
illkynja sjúkdómum, bæði meðal barna og
fullorðinna. Þetta hefur verið rakið meðal
annars til efnavopnahernaðar Saddams
Hússein gegn Kúrdum í Norður írak, þar
sem tíðni meðfæddra hjartagalla hefur
margfaldast, en einnig hafa refsiaðgerðir
SÞ átt beinan þátt í versnandi heilsufari
þjóðarinnar. Dánartíðni barna undir 5
ára aldri rúmlega tvöfaldaðist frá árinu
1989 til 1999. Mörg þeirra dóu úr hungri.
Næringarskortur ófrískra kvenna og lítil
mæðravernd olli einnig aukningu með-
fæddra fæðingargalla. Þegar hinar viljugu
þjóðir réðust inní landið 2003 var vopnun-
um beint að meginstoðum samfélagsins,
einsog vegum, rafmagnsveitum, vatnsveit-
um, skólpleiðslum og sjúkrastofnunum.
Svokallað rýrt úran var notað í sprengju-
odda en þetta er geislavirkur málmur með
langan helmingunartíma. Sprengjurykið
dreifist í andrúmslofti, sest í jarðveginn
og er talið krabbameinsvaldandi. Þannig
hefur tilfellum ýmissa illkynja sjúkdóma
fjölgað á sama tíma og möguleikar til sjúk-
dómsgreiningar og meðferðar eru minni.
I refsiaðgerðum eins og þeim sem SÞ
beittu, kristallast áhrifaleysi samtakanna,
einfeldningsleg heimssýn og áhugaleysi á
raunverulegum afleiðingum aðgerða sem
þessara. Madeleine Albright, þáverandi
utanríkisráðherra Bandaríkjanna, kom
fram í viðtali í þættinum 60 mínútur árið
1996. Þegar henni var bent á að talið væri
að um hálf milljón barna hefði dáið vegna
refsiaðgerða SÞ og hún spurð hvort þær
væru virkilega þess virði svaraði hún: „Já,
við teljum að þær séu þess virði."
232 LÆKNAblaðið 2012/98