Læknablaðið - 15.04.2012, Blaðsíða 26

Y F I R L I T
Tafla II. Helstu gagnasöfn sem nýtast ílyfjafaraldsfræði.
safn ábyrgð vinnsla rafrænt frá skráð m.a.
Lyfjagagnagrunnur LL LL 2002 lyfjaávísanir
Krabbameinsskrá islands LL Krabbameinsfélagið 1955 krabbamein
Smitsjúkdómaskrá SVL SVL 1997 smitsjúkdómar
Slysaskrá islands LL LL 2002 slys
Vistunarskrá heilbrigðisstofnana LL LL 1999 sjúkdómsgreiningar
Samskiptaskrá heilsugæslustöðva LL LL 2004 sjúkdómsgreiningar
Bólusetningaskrá SVL SVL 2002 bólusetningar
Fæðingaskrá LL Landspítali 1982 meðganga, fæðing, meðfæddir gallar
Dánarmeinaskrá LL LL 1996 (1981) dánarmein
Gögn Hjartaverndar Hjartavernd Hjartavernd 1967 ýmislegt
Aukaverkanir lyfja Lyfjastofnun WHO 1966 aukaverkanir í um 100 löndum
Lyfjastofnun EMA 2003 aukaverkanir í Evrópu
LL: landlæknir; SVL: sóttvarnalæknir; WHO (World Health Organisation); Alþjóöaheilbrigðismálastofnunin; EMA (European Medicines Agency); Lyfjastofnun Evrópu
angursríkari og hættuminni eru lyfjafaraldsfræðilegar rannsóknir
eftir að lyfið er komið í notkun. Lyfjafaraldsfræðilegar rannsóknir
eru í örum vexti í heiminum.4'5
Gagnagrunnar eða gagnasöfn
Gagnasöfnum í heilbrigðiskerfinu er oft skipt í tvo meginflokka.
Annars vegar eru þau sem innihalda gögn sem verða til við
vinnu með sjúklinga (klínísk gagnasöfn) og hins vegar þau sem
verða til í stjórnsýslunni (stjórnsýsluleg gagnasöfn).6 Gott dæmi
um fyrri gerðina er skrá yfir sjúkdómsgreiningar en um síðari
gerðina skrá um afgreiðslu lyfjaávísana í lyfjabúðum. Skilin milli
þessara tveggja megingerða gagnasafna eru ekki alltaf skýr og
skipta sjaldnast máli. Þannig innihalda stjórnsýsluleg gagnasöfn
stundum upplýsingar sem verða til í klínískri vinnu, vistast upp-
haflega í klínískum gagnasöfnum en einhver hluti upplýsinganna
er sendur áfram inn í stjórnsýslulegt gagnasafn. Megintilgangur
gagnasafns getur verið mismunandi eftir eðli viðkomandi safns
en flest gagnasöfn eru notuð til eftirlits, gæðastjórnunar og rann-
sókna.
I töflu II er yfirlit yfir helstu gagnasöfn á þessu sviði á íslandi.
Oll gagnasöfnin nema gögn Hjartaverndar og aukaverkanaskrár
heyra undir heilbrigðisskrár embættis landlæknis en í nokkrum
tilvikum hefur landlæknir, sem ábyrgðaraðili, falið öðrum að sjá
um vinnsluna (sbr. Lög um landlækni nr. 41/2007 og Reglugerð
um heilbrigðisskrár nr. 548/2008). Gögn Hjartaverndar hafa þar
að auki þá sérstöðu að heyra ekki undir opinbera stofnun heldur
sjálfseignastofnun. Gagnasöfn sóttvarnalæknis eru háð sérlögum
um sóttvarnir. Sóttvarnalæknir hefur gert samning við vinnslu-
aðila um að halda berklaskrá og kynsjúkdómaská vegna starfa
sinna.
Upplýsingar um lyfjanotkun er einkum að finna í Lyfjagagna-
grunni og Bólusetningaskrá en sjúkdómsgreiningar eru í Vist-
unarskrá heilbrigðisstofnana, Samskiptaskrá heilsugæslustöðva,
Krabbameinsskrá, Smitsjúkdómaskrá og Fæðingaskrá, en dánar-
mein eru í Dánarmeinaskrá. Öll gagnasöfnin, að undanskildum
þeim sem geyma aukaverkanir lyfja, eru með persónugreinan-
legum upplýsingum og eru samkeyranleg. Öll gögn eru varin og
varðveitt í samræmi við lög og upplýsingaöryggisstefnu ábyrgðar-
aðila.7 Almennt má segja að þau gagnasöfn sem hér um ræðir séu
nýtt með margvíslegum hætti í starfsemi ábyrgðaraðila, til dæmis
við að afla þekkingar, hafa eftirlit og meta árangur. Úr skránum
er reglulega unnin tölfræði sem birt er á vefsíðum ábyrgðar- og/
eða vinnsluaðila og einnig er unnin tölfræði fyrir alþjóðagagna-
grunna.
Gæðaeftirlit með gagnagrunnum er í stöðugri þróun. Almennt
gildir að við notkun koma í ljós villur og vankantar þannig að
með aukinni notkun aukast gæði gagnagrunna. Þess vegna hvetja
ábyrgðaraðilar gagnasafna almennt til þess að gögnin séu nýtt í
viðeigandi rannsóknum þannig að smám saman megi efla gæða-
eftirlit enn frekar.8 Hér á eftir fer stutt umfjöllun um hvert gagna-
safn fyrir sig.
Lyfjagagnagrunnur
Nýlega var varðveislu persónugreinanlegra upplýsinga í þessu
gagnasafni breytt úr þremur árum í 30. Segja má að við þessa mjög
svo tímabæru breytingu hafi möguleikar til rannsókna á sviði
lyfjafaraldsfræði gjörbreyst hér á landi og orðið sambærilegir við
það sem gerist í helstu nágrannalöndum okkar. Þetta gagnasafn er
einnig notað við eftirlit með lyfjaávísunum, einkum varðandi lyf
sem eru misnotuð að einhverju marki. I safnið eru skráðar allar
lyfjaávísanir sem leystar eru út í lyfjabúðum á landinu öllu síðan
árið 2002. Lyfjaávísanir á hjúkrunarheimilum bættust nýlega við
og unnið er að því að safna einnig upplýsingum um lyfjaávísanir
á sjúkrahúsum inn í grunninn. Þessari viðbót við safnið ætti að
verða lokið á næstu misserum. Þegar sá áfangi næst verður í safn-
inu nánast öll lyfjanotkun í landinu fyrir utan það sem selt er í
lausasölu og auðvitað er alltaf einhver óvissa um það hvort lyf sem
er aflað eru raunverulega notuð.
Þetta gagnasafn inniheldur upplýsingar um auðkenni sjúk-
lings og læknis, dagsetningu afgreiðslu, nafn og magn lyfs og nafn
j
218 LÆKNAblaðið 2012/98