Læknablaðið - 15.04.2012, Blaðsíða 49

sjúklingar hafa verið teknir inn á heimilið
til lengri eða skemmri tíma. Klog land-
læknir (1768-1824) segir í skýrslu til heil-
brigðisráðuneytisins í Kaupmannahöfn
árið 1806: „Kjör lækna eru hjer mjög aum:
sakir hinna litlu launa verða læknar að
vinna eins og réttir og sléttir vinnumenn,
þeir verða að róa, ganga að heyskap osfrv.
Þetta er sannleikur en bágast af öllum á þó
Sveinn Pálsson; hann hefur sjálfur skýrt
mér frá eymd sinni og kenni ég mjög í
brjósti um hann því hann er mjög tilfinn-
ingasamur læknir."
Vegna læknisstarfsins fór hann oft
erfiðar langferðir og þurfti hann að fara
yfir hinar hættulegu jökulár í umdæmi
sínu. Við nútímamenn eigum erfitt með að
gera okkur grein fyrir því hve aðstæður
hinna fyrri lækna voru bágbornar og von-
lausar. Enginn spítali var í landinu. Engir
möguleikar voru til nákvæmra sjúkdóms-
greininga. Einungis var stuðst við sjúkra-
sögu og skoðun. Engin lyf með markvissa
verkun voru þekkt en notast við ýmsar
mixtúrur við inntöku og svokallaðir
plástrar voru notaðir útvortis. Skurðlækn-
ingar voru lítt þróaðar, svæfingar ekki
komnar til sögunnar og sýklar og smitgát
óþekkt.
Ritstörf Sveins eru mikil að vöxtum og
hann mun hafa verið sískrifandi þegar
tími gafst til. Eftir hann eru ferðadag-
bækur, ævisögur, þýðingar, veðurbækur,
dagbækur, bréfasöfn, heilbrigðisskýrslur
og fleira. Þekktasta rit hans er sennilega
ferðadagbókin sem hann skrifaði um
rannsóknarferðir sínar um ísland 1791-
1795. Þessi ferðabók var gefin út á prenti
árið 1945 undir nafninu Ferðabók Sveins
Pálssonar. Þar er að finna hina miklu
ritgerð hans um jökla, Jöklaritið, þar sem
hann setti fram kenningu sína um eðli
skriðjökla. Sveinn fékk þessa ritgerð ekki
prentaða um sína daga en árið 2004 gaf
Hið íslenska bókmenntafélag ritið út á
ensku í glæsilegri myndskreyttri útgáfu.
Þorvaldur Thoroddsen (1855-1921) nátt-
úrufræðingur ritaði langan kafla um Svein
í Landfræðissögu sinni og Jón Steffensen
(1905-1991) prófessor í líffærafræði hefur
ritað talsvert um Svein og kannað handrit
hans. Segir hann Svein hafa verið kunnug-
an fjölda manns og fram til ársins 1800 eru
um þúsund manns sem koma við sögu í
dagbókum hans. Meðal þeirra eru að kalla
allir forvígismenn í þjóðlífinu og mörgum
þeirra var Sveinn handgenginn.
PÁLSSON 250 ÁRA
Um myndina af Sveini
Sæmundur Magnússon Hólm (1749-
1821) var fæddur að Hólmaseli í Meðal-
landi en það var kirkjustaður sem fór
undir hraun í Skaftáreldum og kenndi
hann sig við þann stað. Hann dvaldist
lengi í Kaupmannahöfn og lauk prófi
í guðfræði. Jafnframt stundaði hann
nám í Listaháskólanum og fékk fjórum
sinnum verðlaun. Margar manna-
mynda hans eru í Þjóðminjasafni.
Sæmundur var lengst af prestur á
Helgafelli á Snæfellsnesi.
Sveinn Pálsson. Rauökrítarmynd eftir Sæmund
Magnússon Hólm, teiknuð 7. júlí i 798. Úr
Ferðabók Sveins Pálssonar 1945. Frummynd
í Þjóðmiiijasafiii.
Margir hafa á liðnum árum minnst
Sveins og talsvert hefur verið um hann
ritað og um hann hafa verið haldin mál-
þing. Fjallstind við Langasjó nefndi Þor-
valdur Thoroddsen eftir honum og heitir
þar Sveinstindur.
Sveinn andaðist 24. apríl 1840. Hann
var jarðsettur í hinum forna Reyniskirkju-
garði í Mýrdal. Myndarlegur gabbrósteinn
er á leiði Sveins og þaðan er útsýni fagurt.
Heimildir má nálgast á heimasíðu blaðsins.
Steinn á gröf Sveins Pálssonar í Rei/nishverfi. Reistur
fyrir forgöngu Gísla Sveinssonar (1880-1959) sýslu-
manns. Mynd: Ól.J.
LÆKNAblaðið 2012/98 241