Læknablaðið - 15.04.2012, Blaðsíða 21

TILFELLI / YFIRLIT
Vesturlöndum er hins vegar líklegt að greining dragist á langinn,
enda er sjúkdómurinn víðast hvar nánast óþekktur.15
Helstu mismunagreiningar stífkrampa eru: sýkingar í munn-
holi með kjálkastjarfa, trufluð vöðvaspenna (dystonia) vegna lyfja
(sefandi lyf eða önnur dópamín-hamlandi lyf), blóðkalsíumlækk-
un (hypocalcemia), strikníneitrun og geðrænar truflanir.8'10
Meðferð
Bólusetning er hættulítil og öflugasta vörnin gegn stífkrampa.
Sýnt hefur verið fram á um 100% vörn í kjölfar endurtekinna
bólusetninga með stífkrampabóluefni (tetanus toxoid).16A7 Bólusetn-
ing gegn stífkrampa hófst samkvæmt heilbrigðisskýrslum í Vest-
mannaeyjum árið 1952. Árið eftir hófst hún einnig í Reykjavík en
var orðin almenn á íslandi frá 1955. Á íslandi er nú bólusett gegn
stífkrampa við þriggja, fimm og 12 mánaða aldur og svo aftur við
fjögurra og 14 ára aldur. Ef liðin eru meira en 10 ár frá síðustu
bólusetningu ber að endurtaka hana ef óhreinindi komast í sár
samkvæmt leiðbeiningum landlæknisembættisins.18
Sé rökstuddur grunur um stífkrampa, til dæmis ef hætta er tal-
in á að sár hafi sýkst af stífkrampabakteríu eða óvissa er með stíf-
krampabólusetningu, er mælt með að gefa stífkrampa-ónæmisglób-
úlín sem gerir stífkrampaeitrið óvirkt og bóluefni. Einnig er mælt
með að gefa sýklalyf (fyrsta val er metronidazol), en ávinningur
þess er óljós. Mikilvægasti þáttur meðferðar er þó stuðningur. I
alvarlegri tilfellum þurfa sjúklingar að leggjast inn á gjörgæslu.
Gefa þarf þeim vöðvaslakandi lyf og öndunaraðstoð. Gagnlegt
getur verið að gefa bensódíasepín til að auka losun GABA. Full-
nægjandi næring skiptir miklu máli. Orkuþörf sjúklinga með
stífkrampa og langvarandi samdrætti getur farið upp í 3500-4000
Kkal á sólarhring.1 2 3 4 5 6 7 8-12
Stífkrampi og aldur
Á Vesturlöndum er algengi og dánartíðni stífkrampa hæst meðal
einstaklinga yfir 65 ára.3-19 Magn mótefna gegn stífkrampa minnk-
ar með hækkandi aldri.19'23 Bandarísk rannsókn frá síðastliðnum
áratug sýndi að hlutfall þeirra sem voru með verndandi magn
mótefna var um 90% á aldrinum 6-11 ára, en 27,8% meðal ein-
staklinga 70 ára og eldri!9 10-20 Svipað kom fram í danskri rannsókn,
en einungis 23-32% einstaklinga á aldrinum 60-69 ára voru með
verndandi magn mótefna.21 Þetta er talið skýrast meðal annars
af því að magn mótefna minnkar smám saman því lengra sem
líður frá bólusetningu, auk þess sem hluti þessa hóps hefur ef tii
vill ekki fengið fullnægjandi bólusetningu. Vert er að hafa í huga
að upplýsingar um bólusetningar geta verið á reiki, auk þess sem
minni fólks um bólusetningar er óáreiðanlegt.23
Lokaorð
Stífkrampi er nánast óþekktur hérlendis enda veitir bólusetning
gegn honum öfluga vörn. Mikilvægt er þó að hafa í huga að stíf-
krampabakterían er enn til staðar og vera á varðbergi gagnvart
þessum vágesti, sér í lagi þegar eldri borgarar eiga í hlut, þar sem
stífkrampi getur enn skotið upp kollinum.
Sérstakar þakkir fær Haraldur Briem fyrir upplýsingar um
bólusetningar á íslandi.
Heimildir
1. Johnsen B. Ginklofinn í Vestmannaeyjum. Læknablaðið
1982; fylgirit 14.
2. Læknar á íslandi. Þjóðsaga ehf, Reykjavík 2000.
3. Pascual FB, McGinley EL, Zanardi LR, Cortese MM,
Murphy TV. Tetanus surveillance - United States, 1998--
2000. MMWR Surveill Summ. 2003; 52:1-8.
4. http://apps.who.int/immunization_monitoring/en/
globalsummary/timeseries/ tsincidencette.htm / World
Health Organization / - nóvember 2010.
5. Thwaites CL, Farrar JJ. Preventing and treating tetanus.
BMJ 2003; 326:117-8
6. Roper, MH, Vandelaer, JH, Gasse, FL. Matemal and
neonatal tetanus. Lancet 2007; 370:1947.
7. Roper MH, Vandelaer JH, Gasse FL. Maternal and
neonatal tetanus. Lancet. 2007; 370:1947-59.
8. Cook TM, Protheroe RT, Handel JM. Tetanus: a review of
the literature. Br J Anaesth. 2001; 87:477-87.
9. Rhee P, Nunley MK, Demetriades D, Velmahos G, Doucet
JJ. Tetanus and trauma: a review and recommendations. J
Trauma. 2005; 58:1082-8.
10. Farrar JJ, Yen LM, Cook T, Fairweather N, Binh N, Parry
J, et al. Tetanus. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2000; 69:
292-301.
11. Trujillo MH, Castillo A, Espana J, Manzo A, Zerpa R.
Impact of intensive care management on the prognosis of
tetanus. Analysis of 641 cases. Chest. 1987; 92: 63-5.
12. Bunch TJ, Thalji MK, Pellikka PA, Aksamit TR. Respiratory
failure in tetanus: case report and review of a 25-year
experience. Chest. 2002; 122:1488-92.
13. Kefer MP. Tetanus. Am J Emerg Med. 1992;10:445-8.
14. Talabi OA. A 3-year review of neurologic admissions in
University College Hospital Ibadan, Nigeria. West Afr J
Med 2003; 22:150.
15. Schon F, O'Dowd L, White J, Begg N. Tetanus: delay in
diagnosis in England and Wales. J Neurol Neurosurg
Psychiatry. 1994; 57:1006-7.
16. Ruben FL, Smith EA, Foster SO, Casey HL, Pifer JM,
Wallace RB, et al. Simultaneous administration of smallpox,
measles, yellow fever, and diphtheria-pertussis-tetanus
antigens to Nigerian children. Bull World Health Organ
1973; 48:175-81.
17. Myers MG, Beckman CW, Vosdingh RA, Hankins WA.
Primary immunization with tetanus and diphtheria
toxoids: reaction rates and immunogenicity in older
children and adults. JAMA. 1988; 248: 24778-80.
18. www.landlaeknir.is - desember 2011.
19. Gergen PJ, McQuillan GM, Kiely M, Ezzati-Rice TM,
Virella G. A population-based serologic survey of
immunity to tetanus in the United States. N Engl J Med.
1995; 332: 761-6.
20. McQuillan GM, Kruszon-Moran D, Deforest A, Chu SY,
Wharton M. Serologic immunity to diphtheria and tetanus
in the United States. Ann Intem Med. 2007; 136: 660-6.
21. Kjeldsen K, Simonsen O, Heron I. Immunity against
diphtheria and tetanus in the age group 30-70 years. Scand
J Infect Dis. 1988; 20:177-85.
22. Alagappan K, Rennie W, Kwiatkowski T, Falck J,
Silverstone F, Silverman R. Seroprevalence of tetanus
antibodies among adults older than 65 years. Ann Emerg
Med. 1996; 28:18-21.
23. Reid PM, Brown D, Coni N, Sama A, Waters M. Tetanus
immunisation in the elderly population. J Accid Emerg
Med. 1996; 13:184-5.
LÆKNAblaðið 2012/98 213