Þjóðlíf - 01.12.1990, Qupperneq 5

STARFSDOÐI
Vaxandi tíðni starfsþreytu eða
-doða í vestrænum fyrirtækjum.
Sálfræðingar og félagsfræðing-
ar reyna að skýrgreina þennan
vanda. Starfsdoði er ómeðvituð
streita. Hvað er unnt að gera til
að draga úr starfsdoða?
atvinnulíf m^mmmmmm^^^m
Myndbandagerð
Ný atvinnugrein sækir í sig veðrið. Sagt frá
kvikmynda- og myndbandagerð á íslandi
og nokkur fyrirtæki í þessari list- eða
iðngrein sótt heim .................... 94
Viðskipti
Smáfréttir úr viðskiptaheimi
erlendis .............................. 98
Starfsdoði
Vaxandi tíðni starfsþreytu eða -doða í
vestrænum fyrirtækjum. Sálfræðingar og
félagsfræðingar reyna að skýrgreina
vandann og leysa hann......... 102
HEILBRIGÐI/VÍSINDI ■■■■
Mannaþefur, svitalykt
og kynhormón.................. 106
Tímafrekt ráð við kattaofnæmi. 107
Þess vegna bera mæður afkvæmi sitt á
vinstra armi.................. 107
Tölva mælir bóðþrýsting....... 108
Ferskir ávextir minnka líkur á bóðtappa
.............................. 108
Úr heimi stærðfræðinnar....... 108
náttúra ^mammm^^^^^m
Ófrískur hængur............... 109
Umhollt plastefni ............ 109
ÞJÓÐFÉLAGSMÁL
Hvers vegna refsum við? Grein eftir Pál
Skúlason lögfr^ðing........... 110
Herstöðin. Sagt frá nýrri bók Friðriks
Hauks Hallssonar, þar sem gerð er grein
fyrir ítarlegustu rannsókn sem fram hefur
farið á
herstöðvamálinu ............ 112
ýmislegt m^^^^^^mmmmi
Barnalíf..................... 25
Erlent fólk.................. 34
Krossgátan.................. 118
LEIÐARI
Lukkumarkaðurinn
Islendingar eyða meira en fimm milljörðum á ári í happdrætti og hafa aukið eyðsluna
um rúman milljarð á þremur árum. Þetta eru gífurlegir fjármunir sem sést best á því að
hvert heimili eyðir að meðaltali tæplega sex þúsundum króna á mánuði í happdrætti.
Þetta kemur m.a. fram í ítarlegri umfjöllun Þjóðlífs um spilafíkn íslendinga. Óneitanlega
sækir aö mönnum sú hugmynd að ef til vill væri þessum fjármunum betur varið í önnur
verkefni sem bíöa úrlausnar í samfélagi okkar.
En þá kemur að því að þeir sem standa fyrir happdrættunum eru yfirleitt miklar
þjóðþrifastofnanir, — mannúðarsamtök, íþróttafélög, hjálparstofnanir og menningar-
samtök. Erfitt er að sjá réttlætingu fyrir því að meina þeim þessa fjáröflun meðan enginn
annar valkostur er sýnilegur. En fram hjá hinu verður heldur ekki horft að góðgerðasam-
tök sem standa á bak við happdrætti eru óbeint að vinna að hamingju eins hóps á
kostnað annars.
Á síðustu árum hafa orðið miklar breytingar á „lukkumarkaðnum”, — sífellt fleiri félög
og stofnanir efna til „lotterís" af einhverjum toga til að fjármagna starfsemi sína. Árin
1980-1987 jókst veitan um 67% en raunverulegt vinningshlutfall minnkaði á sama tíma
um rúm 16%.
Framboðið eykst, fleiri taka þátt í spilinu og fleiri verða fíkninni að bráð, Talið er að um
3% einstaklinga séu haldnir ólæknandi spilafíkn. Það þýðir að ásóknin í að leggja
peninga undir og freista gæfunnar er yfirleitt saklaust gaman fyrir flesta auk þess sem
réttlæting er fyrir því að styðja með þátttöku sinni hjálparstofnanir og mannúðarsamtök.
En í 3% tilfella tekur gamanið að kárna; — komið að stjórnlausri fíkn einstaklinga. Jakob
Smári sálfræðingur segir: „Erfitt er að draga mörkin þar sem hegðunin hættir að vera
saklaus og verður sjúkleg. Þó má segja að þegar atferli einstaklingsins er farið að hafa
neikvæðar afleiöingar í för með sér fyrir hann sjálfan og umhverfi hans þá er litið á það
sem sjúklega hegðun."
Vöxturinn á lukkumarkaðnum hlýtur að kalla á efasemdir manna. Spilakassar spretta
upp eins og gorkúlur á haug og hvarvetna eru boðnir skafmiðar til sölu. Það er fleira
neikvætt við þessa þróun en ólæknandi spilafíkn örfárra einstaklinga. Sálfræðingurinn
bendir á að lukkuhjólið gegni einnig ákveðnu uppeldishlutverki og ali á hjálparleysi og
peningahyggju hjá börnum og unglingum. Spilaæðið ýtir einnig undir það viðhorf að
velgengni í lífinu sé ekki undir einstaklingnum sjálfum komið heldur heppni hans í
lotteríum. „Slík uppeldisleg áhrif eru mjög slæm“, segir Jakob Smári.
En það er ekki einungis unga fólkið sem er „áhættuhópur" í heimi lukkunnar. í Þjóðlífi er
grípandi frásögn af bingókvöldi, þar sem margir ellilífeyrisþegar taka reglubundið þátt.
Stór hluti þátttakenda spilar sex kvöld vikunnar fyrir tugþúsundir króna. Á bingókvöldum
eru ávísanir oft geymdar til tíunda hvers mánaðar, því þá kemur ellilífeyririnn. Og það er
greinilegt að spilakvöld í Veltubæ og Vinabæ er heimur út af fyrir sig.
„Það eru hátt í hundrað manns sem eru hreinir fíklar", er haft eftir starfsstúlku. Venjuleg
eyðsla í bingóblöð hjá þessu fólki er um 5000 krónur á kvöldi.
Fyrir tiltölulega fáum árum var bæði siðlaust og löglaust að taka yfir 10% raunvexti. í
dag virðist sú iðja vera lofsverð og lögleg. Fyrir tiltölulega fáum árum voru þrjú stór-
happdrætti með heföbundnu sniði í landinu og fannst mörgum alveg nóg framboð. Nú
hefur heimur áhættunnar breitt úr sér, þannig að ekki er hægt að þverfóta fyrir lukkutil-
boðum. Þannig hafa viðhorf samfélagsins samtímis breyst, — „siðferðiskokið“ stækkað.
Það er e.t.v. ástæða til að staldra við og spyrja: hvar eru mörkin? Þó lífið sé öðrum þræði
eftir sem áður óskaplegt lotterí.
Óskar Guðmundsson.
Útgefandi: Þjóðlíf h.f. Vallarstræti 4, box 1752, 121 Reykjavík, sími 621880. Stjóm: Kristinn Karlsson,
Svanur Kristjánsson, Ásgeir Sigurgestsson, Hrannar Biöm, Jóhann Antonsson, Margrét S. Björnsdóttir,
Hallgrímur Guðmundsson, Guðmundur Ólafsson, Haiidór Gröndvold og Helgi Hjörvar. Framkvæmda-
stjóri: Garðar Vilhjálmsson. Ritstjóri Þjóðlífs: Óskar Guðmundsson. Blaðam.: Einar Heimisson, Páll
Vilhjálmsson. Setn o.fl.: María Sigurðardóttir. Prófdrk.: Sigurlaug Gunnarsdóttir. Fréttaritarar: Art-
húr Björgvin Bollason(Munchen), Guðmundur Jónsson(London), Bjarni Þorsteinsson (Danmörk),
Einar Karl Haraldsson(Stokkhólmi), Guðrún Helga Sigurðardóttir(Finnland), Guðbjörg Linda Rafns-
dóttir(Lundi), Jón Ásgeir Sigurðsson(New Haven), Forsíða.hönnun: Erlingur Páll Ingvarsson. Ljósm.
á forsíðu: Guðmundur Ingólfsson. Skrifstofa m.m.: Pétur Björnsson. Bókhald: Jón Jóhannesson.
Auglýsingastjóri: Hörður Pálmarsson. Prentvinnsla: G. Ben. prentstofa hf. Kópavogi. Blaðamenn
símar: 622251 og 623280. Ritstjóri: 28230. Áskriftasími: 621880. Auglýsingasímar: 26450 og 28149.
ÞJÓÐLÍF 5