Frjáls verslun - 01.02.2011, Blaðsíða 32

32 FRJÁLS VERSLUN 1.tbl.2011
ráinn Eggertsson er
að láta af störfum
við Háskóla Íslands
eftir þrjátíu ár sem
prófessor í hag­
fræði. Hann sinnir
stunda kennslu
áfram. Þráinn hóf
kennslu við skólann
árið 1973 sem lektor
en varð prófessor
árið 1980. Hann á það sameiginlegt með
starfsbræðrum sínum Ragnari Árnasyni,
Þor valdi Gylfasyni og Gylfa Zoëga að
vera þekktur hag fræðingur erlendis.
Hann kennir þessa mánuðina við Hertie­
háskólann í Berlín. Hann er alþjóðlegur
heiðursprófessor við New York University
og var um árabil gistiprófessor við
Columbia­háskólann í New York og ýmsa
aðra bandaríska há skóla, eins og Stanford
og Washington­háskóla í St. Louis. Hann
hefur einnig starfað hjá Max Plank­stofn­
uninni í Þýskalandi og verið gesta pró fess­
or við Hong Kong­háskóla. Þráinn nam
hag fræði við háskólann í Manchester og
útskrifaðist þaðan 1964. Hann varð doktor
í hagfræði frá Ohio­ríkis há skólanum 1972.
Helstu áhugamál hans eru ferðalög, tónlist,
myndlist, bókmenntir, leiklist, kvikmyndir,
saga og veitingahús. Hann segir að sér líði
best í Suður­Evrópu.
Hvaða fræðimenn hafa haft mest áhrif á þig?
„Sá kennari sem ég helst minnist frá
Manch ester­háskóla var víðkunnur mann­
fræðingur, Max Gluckman. Hann hafði
áður fyrr búið mánuðum eða árum saman
með ættbálkum í Afríku og hlaupið með
þeim um frumskógana fáklæddur. Gluck­
man var upphaflega lögfræðingur að
mennt og hafði áhuga á grunnlögmálum
sam félagsins og fann þau þarna hjá
ættbálkunum. Ég hef oft notað íslenskt
samfélag í svipuðum tilgangi.
Það var sama sagan í Ohio­ríkishá skólan­
um, þar var aðeins einn fræðimaður sem
hafði varanleg áhrif á mig. Hann hét Karl
Brunner og var ættaður frá Sviss. Brunner
var blindur en lét eins og hann hefði
fulla sjón. Brunner var tær snilld. Hans
sér svið voru peningamál en hann hafði
einn ig gífurlega þekkingu á aðferðum
og vinnubrögðum vísindanna. Ótrúlega
innsýn í þau mál. Og það var ekki fyrr en
tiltölulega nýlega að ég áttaði mig einnig
á því að Brunner hafði tileinkað sér ýmis
helstu hugtök stofnanahagfræði, sem á
þeim tíma var eiginlega ekki til sem fræði­
grein.
Sérgrein mín – og doktorsritgerð – fjall­
aði um vinnumarkaðinn. Í Háskóla
Íslands kenndi ég nær öll þau námskeið
sem deildin bauð upp á í hagfræði og
hóf kennslu í greinum sem ekki höfðu
verið kenndar áður. Oftast hélt ég sama
námskeiðið aðeins tvisvar eða þrisvar.
Þetta var ágæt æfing og alls ekki leiðin­
leg. Það er óskemmtilegt að staglast á
sama námsefninu áratugum saman.
Rúm lega fertugur fékk ég áhuga á því að
endurmennta mig og skoða hagkerfi í víðu
samhengi – það er eiginlega sama rann­
sóknar prógramm og Karl Marx glímdi við.
Eftir mikla umhugsun og lestur í
stjórnmálahagfræði og ýmsum hliðargrein­
um fann ég loks nýjan lærimeistara sem ég
hafði sterka samkennd með. Hann heitir
Douglass North, sérfræðingur í hagsögu,
og var árið 1984 að flytja frá Seattle til
Saint Louis. Hann bauð mér að heimsækja
Washington­háskóla í Saint Louis og þang­
að kom ég nokkrum sinnum hálft skólaár,
en eitt árið var North í leyfi og þá tók ég
við námskeiðunum hans. Ég var einnig
tvö ár við Stanford­háskóla en North var
jafnan þar á vormisserinu. Upp úr þessum
samskiptum spratt bók eftir mig, Economic
Behavior and Institutions, sem hefur verið
þýdd á ýmis tungumál, svo sem rússnesku,
spönsku, kínversku og japönsku. Ég er
hálfgerð örútgáfa af North.
Á þessum árum kynntist ég einnig
Ronald Coase í Chicago. Coase fæddist
1910 og er enn á lífi en samt orðinn söguleg
per sóna. Hann er faðir stofnanahagfræði
og einnig réttarhagfræði (law and econom­
ics). Coase er á þessu ári að gefa út nýja
frumsamda bók, How China became Capi­
talist, sem kemur út skömmu fyrir 101.
afmælisdaginn hans. Coase var kominn vel
á áttræðisaldur þegar ég heimsótti hann
fyrst í Chicago. Við borðuðum kvöldmat
á veitingahúsi og fórum síðan á bar til að
fá einn fyrir svefninn. Þar sátum við þegar
staðnum var lokað, en í stað þess að reka
okkur út bað vertinn okkur um að skella í
lás þegar við færum. Við fórum ekki fyrr en
klukk an þrjú um nóttina.
Um þetta leyti kynntist ég einnig Oliver Williamson, en hann hefur rannsakað
áhrif viðskiptakostnaðar á skipulag at vinnu ­
lífsins. Og loks nefni ég Elinor Ostrom. Ég
var í tvö ár samfleytt hjá Elinor og Vincent
Ostrom í rannsóknarstofnun við Indiana­
háskóla í Bloomington. Og þar stúd eruðu
menn nýtingu náttúruauðlinda svo sem
skóga eða vatnsbóla – eins og hún gerist
um allan heim. Tilgangurinn var að finna
einföld lögmál um hagkvæma nýtingu
auðlindanna, en það kom á daginn að þau
eru ekki til. Það er ekki til eitt kerfi sem
passar alls staðar.
Coase, North, Williamson og Ostrom
voru og eru hálfgert utangarðsfólk í hag­
fræðinni. Þau stofnuðu alþjóðafélag um
stofnanahagfræði, International Society
Jón g. hauksson, ritstjóri Frjálsrar verslunar, ræðir við Þráin eggertsson, prófessor við
Háskóla Íslands, um nóbelsverðlaunahafana Coase, North, Williamson og Ostrom sem
hann hefur unnið náið með, framfarir í hagfræðinni, frjálshyggjuna, fyrirmyndarhagkerfi,
háskaleg hagkerfi, siðfræði í viðskiptum, samband tækni og hagvaxtar, tengsl háskóla
við atvinnulífið, alþjóðlegu fjármálakreppuna og bankahrunið 2008, einkaeignarrétt á
auðlindum, samkeppnishæfni þjóða, aukið bil á milli ríkra og fátækra í heiminum, þróunar­
löndin, áhrif stórfyrirtækja á viðskiptalíf og pólitík, stofnanahagfræði, prófessorana Gylfa
Þ. Gíslason og Ólaf Björnsson, muninn á viðskipta­ og hagfræðikennslu á Íslandi og
Bandaríkjunum, kennarann Þráin Eggertsson, uppvaxtarárin á Íslandi, 70 ára afmælið,
áhugamálin og árin við Háskóla Íslands.
viðTal: Jón G. Hauksson Myndir: Geir ólafsson
Þ