Frjáls verslun - 01.02.2011, Blaðsíða 8

8 FRJÁLS VERSLUN 1.tbl.2011
Leiðari
Íslendingar eru orðnir samdauna kontrólhagkerfinu sem þrífst á Íslandi núna. Þeir láta allt ganga yfir sig og kvarta ekki. Það heyrist ekki einu sinni í bíl flautu út af bensínverðinu. Í kontr ól ­hagkerfinu tekur enginn eftir neinu þótt í raun gangi illa, kerfið
sé veikt og hagvöxtur enginn. Það kvarta
fáir á meðan engin stóráföll dynja yfir.
Öllum er sama þótt upplýsingar stjórn valda
og Seðlabanka séu af skornum skammti
og haft sé kontról á því að al menn ingur fái
ekki að vita of mikið. For ráða menn margra
fyrirtækja þora ekki að gagn rýna stjórnvöld
eða Seðlabankann af ótta við að verða hegnt
fyrir það. Þeir óttast valdið.
Viljum við búa í svona þjóðfélagi þar
sem allt er kontrólað og ríkisstjórn og
Seðla banki hafa svo mikil völd? Erum við
sjálf kontrólfrík sem viljum búa í kontról ­
hagkerfi? Er okkur sama þótt við höfum
tekið mörg skref aftur á bak á skömmum
tíma? Í hruninu var í tísku að kenna frjáls ­
hyggju um ófarirnar. Raunar var hún köll ­
uð nýfrjálshyggja af stuðningsmönnum
núverandi stjórnarflokka og auðvitað var
hrunið henni að kenna. Það sem meira er;
almenningur á Íslandi gleypti við þessu.
Það var allt frelsinu að kenna og þeim sem
komu því á. En frjálshyggjan á Íslandi var
ekki meiri en svo að þjóðin var loksins að
nálgast það frelsi í viðskiptum sem ríkt hafði
í nágrannaríkjum okkar í Vestur­Evrópu og
Bandaríkjunum í áratugi.
Íslendingar eru það mikil kontrólfrík að
margir trúa því ennþá að bankahrunið og
vafasamt hátterni og siðferði bankamanna
hafi frekar verið stjórnvöldum að kenna
en þeim sem áttu beinan hlut að máli. Að
það hafi ekki verið haft nægilegt kontról og
eftir lit og því hafi hrunið verið kontrólinu
– eða skorti á kontróli – að kenna. Auðvitað
líður öllum vel ef þeir þurfa ekki að bera
ábyrgð á sjálfum sér og sínum eigin viðskipt ­
um heldur geta vísað ábyrgðinni á kontó rist­
ann í kontrólinu. Það er honum að kenna að
við kontrólfríkin högum okkur eins og við
högum okkur – það er ekki haft nægi legt
kontról með okkur.
Það er stutt síðan hér var verðlagsráð sem
réð verðmyndum í landinu. Verð bú vara,
fisks, bensíns var undir opinberu kontróli.
Það þótti mikil upphefð að sitja í verðlags­
nefnd um og ákveða verð; t.d. hvað verð
á loðnu upp úr sjó ætti að vera og hvað
allar loðnuverksmiðjur í landinu ættu að
kaupa loðnuna á. Vextir voru held ur ekki
frjálsir og gengi krónunnar var ákveðið í
Seðlabankanum. Stærstu við skipta bankarnir
voru ríkisbankar þar sem banka stjórar voru
ráðnir í gegnum klíku. Banka stjórarnir höfðu
oftar en ekki stjórn mála menn á línunni um
hverjum ætti að lána. Íslendingar bjuggu í
raun við lítið frelsi í viðskiptum og voru nær
miðstýrðum þjóðum í Austur­Evrópu en þá
sjálfa grunaði.
Þegar ákveðið var að veita vindum frelsis
inn í íslenskt hagkerfi upp úr 1990 var það
uppnefnt að nýfrjálshyggja hefði tekið
völd in. En í raun vorum við, samkvæmt
EES­samningi, að taka upp það frelsi í við ­
skiptum sem tíðkast hafði á meðal annarra
vestrænna þjóða.
Gjaldeyrishöftin eru vatn á myllu þeirra Jóhönnu Sigurðardóttur for­
sætis ráðherra, Steingríms J. Sigfússonar
fjármálaráðherra og Más Guðmundssonar
seðlabankastjóra. Þau hafa öðlast mikil
völd með gjaldeyris höftunum. Þau hafa
ákveðið að framlengja gjaldeyrishöftin um
fjögur ár, eða til ársins 2015. Frjáls verslun
er með viðamikla grein í þessu blaði um að
best sé að afnema gjald eyris höftin í einu
lagi og að það sé hægt. Til þessa hef ég haft
þá trú að á meðan lán væru verðtryggð á
Íslandi þyldu fyrirtæki og heimili ekki að
fá verðbólguskot sem snarhækkaði öll lánin
aftur. Bent er á leið til að komast hjá því.
Sá grunur læðist að mörgum að stjórn ­
völd vilji ekki afnema höftin vegna þess
að þau veita þeim mikil völd. Gengi
krónunnar er handstýrt. Í skjóli gjald eyris ­
haftanna þrífst mismunun. Enginn veit
lengur hvort það sama gildir um alla þá
sem leita til Seðlabankans um erindi; hvort
einhverjir fái undanþágur á meðan aðrir
fá þær ekki. Þegar Austurvöllur logaði
var hrópað eftir auknu gegnsæi og upp lýs ­
inga streymi á Íslandi. Það sama kom fram í
rannsóknarskýrslu alþingis; að það þyrfti að
auka gegnsæið.
Það mætti halda að stjórnvöld litu svo á kallað hefði verið eftir kontrólhagkerfi.
Það eru tvö og hálft ár síðan hrunið varð og
kontrólhagkerfið styrkir sig í sessi. Það eru
allir orðnir samdauna því. En hrun ið stendur
enn yfir, við erum enn að falla niður á botn­
inn. Á síðasta ári var 3 til 4% sam dráttur
landsframleiðslu. Kontró l hag kerfið telur
enga leið betri til að byggja upp en hækka
skatta út í eitt. Það heitir að toga sig upp á
hárinu og hefur verið nefnt Munchausen­
aðferðin.
Fjármálaráðherra er orðinn einn helsti
fjár festir landsins og umsvifamikill innan
íslenskra lánastofnana. Allar fjár mála ­
stofnanir eru reknar á ábyrgð Fjármála eftir ­
litsins. Það var að vísu gott að fá erlenda
kröfu hafa til að eignast Arion banka og
Ís landsbanka. En bankarnir eru enn mjög
lokaðir og margt þrífst í nafni banka leyndar
þegar frelsið biður um aukið upplýsinga ­
streymi.
Lífeyrissjóðirnir eru miðpunktur allra
fjárfestinga í landinu. Ísland er land líf ­
eyris sjóðanna. Þeir hafa þegar keypt
nokkur af stærstu fyrirtækjum landsins
og eiga eftir að kaupa fleiri. Þeir eru inni
í Framtakssjóðnum og þeir keyptu stóran
hlut í Sjóvá af Seðlabankanum og hlut í
Högum; stærstu smávöruverslun á Íslandi.
Það hvernig Már Guðmundsson hegðaði
sér við söluna á Sjóvá er sláandi dæmi
um kontrólkarl sem ákvað í samráði við
Jóhönnu og Steingrím hverjir mættu eiga
fyrirtækið.
Í kontrólhagkerfinu telja allir að þeir búi
við mikið öryggi – en það er falskt öryggi.
Kontrólhagkerfi
Jón G. Hauksson
Í kontrólhag kerf nu
telja allir að þeir búi
við mikið öryggi – en
það er falskt öryggi.