Frjáls verslun - 01.02.2011, Blaðsíða 34

34 FRJÁLS VERSLUN 1.tbl.2011
oft festast hagsmunaaðilar í sessi þeg ar
vel gengur og berjast síðar gegn nauð­
synlegum breytingum, verja status quo.
Það er sveigjanleikinn sem skiptir máli
fyrir langtímavelgengni hagkerfa.“
Ýtrasti munur á þeim ríku og fátæku í heim-
inum hefur aldrei verið meiri. Er þetta púður-
tunna sem á eftir að springa?
„Þessi fullyrðing er víst ekki alveg rétt
– nema borin sé saman meðalafkoma
þjóða, og Íslendingar hafa þá sama vægi
og Kínverjar. Ef reynt er að meta tekju­
skipt inguna í heiminum eins og um sé að
ræða eitt ríki, þá skilst mér að jöfnuður
hafi heldur aukist hin síðari ár. Það skýrist
einkum af miklum hagvexti í Kína og
á Indlandi hin síðari ár. Eigi að síður,
eins og þú gefur í skyn, er ójöfnuðurinn
stórhættulegur. Um 1800 var miklu minni
munur á lífskjörum í Norðvestur­Evrópu
og þróunarlöndum en hann er í dag.
Helstu ríki Evrópusambandsins eru auðug
en slöpp. Innfæddum fjölgar ekki lengur
– þeim fækkar. Allt um kring eru fátækar
þjóðir Afríku og Asíu sem sækja með
auknum þunga að nægtaborði Evrópu.
Kannski minnir staðan á endalok Róma­
veldis, en hvað sem því líður er það klárt
hags munamál fyrir nær öll auðug ríki í heim­
inum að minnka bilið milli fátækra og ríkra
þjóða.
Uppreisnir í Mið-Austurlöndum og Norður-
Afríku að undanförnu stafa af atvinnuleysi
ungs fólks og skorti á lýðræði. Sýnir þetta ekki
að hagkerfi brotna alltaf innan frá en ekki vegna
áróðurs utan frá?
„Menn deila um það hvort lýðræðisást
eða fátækt sé leiðarljós uppreisnarmanna
í þessum heimshluta. Ég veit ekki hvor
þátturinn skiptir meira máli. Hagkerfi eða
stjórnkerfi brotna oft innan frá, en svo eru
einnig bókstaflega innrásir að utan, stríð.
Stundum koma áhrif að utan, ekki beinlínis
sem áróður heldur í mynd samanburðar.
Inn lendir menn bera stjórnarfar landsins
og lífskjör saman við það sem gerist hjá
ná lægum þjóðum og taka til sinna ráða ef
sam anburðurinn er mjög óhagstæður.
Í Mið­Austurlöndum og Norður­Afríku
hafa ríki dregist aftur úr löndum sem
stóðu á svipuðu stigi efnahagsþróunar
og þau fyrir 50 árum. Ýmsir leiðtogar á
svæðinu eru teknir að eldast og þeir hafa
margir reynt að koma á ættarveldi og sett
oft elskuleg afkvæmi sín í toppstöður. Þá
var mörgum nóg boðið. Í einræðisríkjum,
þegar næstum allir hafa fengið nóg, er
erfitt að bera saman bækur sínar. Fólk
veit ekki að allur fjöldinn er á einu máli.
Frjáls samtök og frjáls fjölmiðlun er ekki
leyfð. Þá gerist það stundum að óvæntir
atburðir verða að sameiningartákni fyrir
upp reisnarmenn. Til dæmis, ef örfáir aðilar
gera hróp að einræðisherranum þegar hann
ávarpar fjöldasamkomu þá siglir fjöld inn í
kjölfarið. Og nú eru komin ný sam skipta­
tæki, farsímar og tölvur, sem hafa breytt
leiknum. Reyndar báðum megin borðsins.“

Í hagfræðinni er Gini-stuðull notaður þegar
tekjujöfnun er borin saman á milli landa.
Hversu mikilvægur finnst þér þessi stuðull?
„Hann er ágætt tæki en hefur takmarkað
gildi. Er tekinn allt of hátíðlega, eins og meiri
háttar opinberun. Þarna er um að ræða aðeins
eina tölu sem mælir skiptingu tekna hjá þjóð.
Tvær þjóðir, önnur rík en hin fátæk, geta
haft sama Gini­stuðul. Þjóð sem sér vel um
þá sem minnst mega sín en skiptir eignum
mjög ójafnt milli millistéttar og efnamanna
getur haft sama Gini­stuðul og þjóð þar
sem lífskjör láglaunafólks eru einstaklega
slök en nokkuð jafnt er á með millistétt og
efnafólki. Það eru einnig fjölmörg önnur
rök sem mæla gegn því að nota Gini­stuðul­
inn eingöngu sem mælikvarða á rétt læti.
Hann er aðeins fyrsta skrefið – og tæplega
það – í slíkum samanburði.“
Hver er helsta skýringin á hinum hraða hag-
vexti í hagkerfum Asíu á undanförnum þrjátíu
árum? Felst samkeppnishæfni þeirra eingöngu í
lágum launum og löngum vinnudegi?
„Hvort tveggja er til staðar í Norður­
Kóreu en þar gengur ekki vel. Auðvitað
kemur margt fleira til. Fyrst má nefna
að ráðamenn í þessum löndum, flestum,
eru með hagvöxt á heilanum – af ýmsum
ástæðum sem ég þekki ekki. Kannski
tengja þeir stundum saman hagvöxt og
land varnir – svo sem í Suður­Kóreu eða
Taívan. Hagvöxtur hefur algeran forgang. Í
þróunarlöndum, þar sem hagkerfið er í lama­
sessi, hafa ráðamenn yfirleitt meiri áhuga
á öðrum málum en hagvexti – þeir hugsa
fyrst og fremst um að maka krókinn fyrir sig
og valdaklíkuna. Önnur markmið, svo sem
þróun atvinnulífsins, eru sett í baksætið.
Spilltir þjóðar leiðtogar búa til öflugt valdajafnvægi sem styður þá. Leið­
tog arnir telja oft að róttækar endur bætur
á atvinnulífinu kunni að steypa þeim úr
sessi – og það er oft hárrétt athug að hjá
þeim. Fátækt þróunarlanda er fyrst og
fremst pólitískt vandamál. Við megum
ekki gleyma því, að jafnvel einræðisríki
geta hrint af stað örum hagvexti ef aðeins
er um að ræða nýtingu framleiðslutækni
sem er vel þekkt og notuð víða um heim.
Einvaldar ráða við tíma bund inn eftir ­
báta hagvöxt. Málið vandast þegar lengra
verður ekki komist án þess að þróa nýja
framleiðslutækni.
En víkjum aftur að Asíu og menningu
fólksins þar, ekki síst í Suðaustur­Asíu. Fólkið
sem flytur til Bandaríkjanna frá þessum lönd­
um, og er yfirleitt sárfátækt, hefur sprengt
alla ameríska skala um góða frammistöðu.
Þetta fólk er núna auðugasti og best menntaði
þjóðfélagshópurinn í Bandaríkjunum – og að
meðaltali með hæstu greindarvísitöluna! Ungt
fólk í Banda ríkj un um, sem á ættir að rekja til
Suð austur­Asíu, stendur sig svo vel í námi, að
háskólar Kali forníuríkis hafa sérstaka kvóta til
að takmarka aðgang þeirra að háskólum rík­
isins – og svo tossakvóta fyrir aðra hópa til að
auðvelda aðgang þeirra.“
Þráinn á það sam­
eig inlegt með starfs­
bræðrum sínum
Ragnari Árnasyni,
Þorvaldi Gylfasyni
og Gylfa Zoëga að
vera þekktur hag­
fræðingur erlendis.
Hann kennir þessa
mánuðina við Hertie­
háskólann í Berlín.
Hann er alþjóðlegur
heiðursprófessor við
New York University
og var um árabil
gesta prófessor við
Columbia­háskól­
ann í New York og
ýmsa aðra banda­
ríska háskóla. Hann
hefur einnig starf­
að hjá Max Plank­
stofnuninni í Þýska­
landi og verið gesta­
prófessor við Hong
Kong­háskóla.