Frjáls verslun - 01.04.2011, Blaðsíða 51

FRJÁLS VERSLUN 4.tbl.2011 51
jávarútvegur er mikilvægasti
atvinnuvegur landsmanna.
Mjög stóran hluta þeirra
efnahagsframfara sem orðið
hafa frá upphafi tuttugustu
aldarinnar má rekja til
hagkvæmni og arðsemi í
sjávarútvegi. Sama máli
gegnir um þá hagsæld sem þjóðin hefur
notið á undanförnum árum. Því er augljóst
að höfuðmáli skiptir að sú skipulagslega
um gjörð sem sjávarútveginum er búin
stuðli að áframhaldandi þjóðhagslegri
hag kvæmni og framförum og sé þar með
sem hagfelldust fyrir landsmenn í heild.
Afla markskerfið sem tekið var upp í
áföng um á tímabilinu 1976­2006 er kerfi af
þessu tagi. Á grundvelli þess hefur ásýnd
sjávarútvegsins tekið stakkaskiptum. Í stað
fyrir tækja á horriminni sem þurftu stöðugt
á opinberri aðstoð að halda hafa sprottið
öflug framsækin sjávarútvegsfyrirtæki
sem eru í fremstu röð í heiminum.
Framleiðni í sjávarútvegi hefur vaxið stór ­
kostlega og sömuleiðis framlag hans til
þjóðarbúskaparins (Auðlindanefnd 2000,
Sveinn Agnarsson 2008).
Í þessari grein verður farið yfir helstu
atriðin í frumvörpunum tveimur og
mat lagt á áhrif þeirra á þjóðhagslega
hag kvæmni í sjávarútvegi ef þau
verða að lögum. Jafnframt verður farið
nokkr um orðum um ýmis önnur áhrif
frumvarpanna svo sem á eignastöðu
sjávar útvegsfyrirtækja, fjármálakerfið og
láns traust Íslands erlendis.
Frumvörpin
Áform ríkisstjórnarinnar um breytingar
á aflamarkskerfinu birtast sem fyrr segir
í tveimur frumvörpum. Annað frum ­
varpið felur í sér tímabundnar breytingar
á aflamarkskerfinu sem gilda eiga á
yfir standandi fiskveiðiári, þ.e. 2010­11,
og því næsta. Hitt frumvarpið felur í
sér gjörbreytingu á aflamarkskerfinu
til framtíðar og er miklu viðameira. Til
hægðarauka má vísa til þessara frumvarpa
sem litla og stóra frumvarpsins. Bæði frum ­
vörpin eru illa samin og þvælin. Kann það
að einhverju leyti að vera af vilja gert til að
torvelda skilning og gagnrýni.
Litla frumvarpið
Í litla frumvarpinu eru þrjú meginatriði:
Í fyrsta lagi á að draga stærri hluta leyfi ­
legs heildarafla af botnfiski út úr afla ­
markskerfinu til strandveiða og til stuðn ­
ings byggðarlögum. Þar er samanlagt um
að ræða 11 þús. tonn af botnfiski, einkum
þorski. Er það aukning um nálægt 61%
frá því sem nú er. Aflaverðmæti þessara
11 þús. tonna er nálægt 2,6 ma. kr. árlega.
Með frumvarpinu er m.ö.o. lagt til að
þessar aflatekjur séu teknar af útgerðum og
sjó mönnum í aflamarkskerfinu og færðar
strand veiðimönnum og útgerðum í öðrum
byggðarlögum.
Í öðru lagi á að hækka svokallað
veiðigjald um liðlega 70%. Þetta er gjald
sem lagt er á útgerðir í aflamarkskerfinu
og miðast í aðalatriðum við hagnað þeirra
fyrir fjár magnskostnað, afskriftir og skatta
(EBIDTA). Nú er þetta veiðigjald 9,5% og á
það að hækka í 16,2%. Miðað við áætlaða
af komu greinarinnar á fiskveiðiárinu 2010­
11 er þetta hækkun veiðigjalds um tæplega
2 ma. kr.
Samtals fela þessi atriði því í sér hækkun
álaga á útgerðir í aflamarkskerfinu um
ná lægt 4,6 ma. kr. Þessa upphæð má bera
saman við áætlaðan hagnað útgerðar á
árinu 2009 (nýjasta árið sem reiknað hefur
verið) sem var um 20,6 ma. kr. samkvæmt
árgreiðsluaðferð Hagstofunnar (Hagstofan
2011).
Í þriðja lagi er í frumvarpinu ákvörð unar­
vald ráðherra um fyrirkomulag fiskveiða
stórlega aukið. Víða er í frumvarpinu tekið
fram að þessi og hin atriðin verði sam ­
kvæmt ákvörðun ráðherra. Þetta lýtur m.a.
að tilkomu sérstaks flokks minni fiskiskipa
á strandveiðum og notkun tímabila í stað
mánaða og leyfa til löndunar á fiski utan
S
Sjávarútvegsráðherra hefur lagt fram tvö frumvörp um stjórnun fisk veiða. Ef þessi frumvörp verða að lögum
verður núverandi stjórn kerfi fiskveiða, svokölluðu aflamarkskerfi, breytt svo mjög að helst má líkja við kollsteypu.
texti: ragnar árnason mynd: geir ólafsson
Lækkun markaðsvirðis aflahlutdeilda
vegna stutts samningstíma:
Gróft mat
Eftirfarandi mynd sýnir hlutfallslega lækk un í virði
aflahlutdeilda­ef­samningstími­er­takmark­aður,­þ.e.­
minni en óendanlegur. Forsendur reikninganna eru
fiskveiðar­í­jafnvægi­og­ávöxt­unarkrafa­á­markaði­
fyrir­aflahlutdeildir­upp­á­9%.­Ef­ávöxtunarkrafan­
er lægri er þessi lækkun hraðari en hægari ef hún
er hærri.
Eins­og­línuritið­sýnir­eru­aflahlutdeildir­með­50­til­
60 ára lendingartíma í nánast fullu virði miðað við
óendanlegan samningstíma. Ef samningstími er
aðeins 15 ár er lækkun í virði um það bil 28%. Ef
samningstími er átta ár er þessi lækkun um 50%.
lesið shg
-----------------

Hólf 1
Lækkun markaðsvirðis aflahlutdeilda vegna stutts samningstíma: Gróft mat

Eftirfarandi mynd sýnir hlutfallslega lækkun í virði aflahlutdeilda ef samningstími er
takmarkaður, þ.e. minni en óendanlegur. Forsendur reikninganna eru fiskveiðar í jafnvægi og
ávöxtunarkrafa á markaði fyrir aflahlutdeildir upp á 9%. Ef ávöxtunarkrafan er lægri er þessi
lækkun hraðari en hægari ef hún er hærri.

Eins og línuritið sýnir eru aflahlutdeildir með 50 til 60 ára lendingartíma í nánast fullu virði
miðað við óendanlegan sam ingstí . Ef samni gstími er aðeins 15 ár er lækkun í virði um
það bil 28%. Ef samningstími er átta ár er þessi lækkun um 50%.

0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
0 3 6 9 12 15 18 21 24 27 30 33 36 39 42 45 50 56
Tímalengd samninga, ár
Læ
kk
un
í
vi
rð
i a
fla
he
im
ild
a,
%

Ráðstöfun leyfilegs þorskafla í potta
Eftirfarandi­mynd­sýnir­þann­þorskafla­sem­ráð­
stafað­verður­til­flokks­2,­þ.e.­potta­ráð­herra,­ef­
stóra frumvarpið verður að lögum. Nánar til tekið lýs ir
myndin því hvernig ráðstöf un í pott 2 á að vaxa með
leyfi­legum­þorskafla­sam­kvæmt­frum­varpinu.­
Nú þegar er um 15 þús. tonnum af þorski ráð staf­
að til sérstakra þarfa, einkum til stuðnings byggða
og til strandveiða en einnig svokallaðrar línuíviln­
unar.­Fari­leyfilegur­þorskafli­yfir­160­þús.­tonn­
verður 45­50% af aukningunni ráðstafað í pottana.
Þetta­þýðir­að­fari­leyfilegur­þorskafli­í­um­250­
þús. tonn, sem nú er talið líklegt að verði innan
fárra ára, verður um 60 þús. tonnum eða tæpum
fjórðungi­aflans­ráðstafað­í­potta.­Fari­leyfilegur­
þorskafli­í­330­þús.­tonn,­sem­var­þorskaflinn­að­
jafnaði milli 1950 og 1980, fara um 100 þús. tonn
eða­um­30%­leyfilegs­þorskafla­í­pottana.
lesið shg
-----------------

Hólf 2
Ráðstöfun leyfilegs þorskafla í potta

Eftirfarandi mynd sýnir þann þorskafla sem ráðstafað verður til flokks 2, þ.e. potta ráðherra,
ef stóra frumvarpið verður að lögum. Nánar tiltekið lýsir myndin því hvernig ráðstöfun í pott
2 á að vaxa eð leyfilegum þorskafla samkvæmt frumvarpinu.

Nú þegar er um 15 þús. tonnum af þorski ráðstafað til sérstakra þarfa, einkum til stuðnings
byggða og til strandveiða en einnig svokallaðrar línuívilnunar. Fari leyfilegur þorskafli yfir
160 þús. tonn verður 45-50% af aukningunni ráð tafað í pottan . Þetta þýðir að fari leyfilegur
þorskafli í um 250 þús. tonn, sem nú er talið líklegt að verði innan fárra ára, verður um 60
þús. tonnum eða tæpum fjórðungi aflans ráðstafað í potta. Fari leyfilegur þorskafli í 330 þús.
tonn, sem var þorskaflinn að jafnaði milli 1950 og 1980, fara um 100 þús. tonn eða um 30%
leyfilegs þorskafla í pottana.

0
20
40
60
80
100
120
120 140 160 180 200 220 240 260 280 300 320 340
Leyfilegur þorskafli, þús. tonn
Þo
rs
ka
fli
í
po
tt
a,
þ
ús
. t
on
n

líkja má við kollstEypu
RagnaR ÁRnason pRófessoR metuR kvótafRumvöRpin fyRiR fRjÁlsa veRslun