Frjáls verslun - 01.04.2011, Blaðsíða 53

FRJÁLS VERSLUN 4.tbl.2011 53
Frá þessu eru þó tvær undantekningar.
Annars vegar er heimilt að flytja aflaheim­
ildir milli skipa í sömu útgerð. Hins vegar
er heimilt að skiptast á aflaheimildum,
enda sé um jöfn skipti (í þorskígildum) að
ræða. Þetta þýðir í reynd að viðskipti með
aflahlutdeildir fyrir fé eru afnumin. Vöru­
skiptaverslun er á hinn bóginn leyfð áfram.
Þessar viðskiptahömlur hafa víðtækar
afleiðingar. Í fyrsta lagi torvelda þær þróun
og aðlögun sjávarútvegsfyrirtækja að nýj­
um aðstæðum og tækifærum. Þar sem
eng inn getur keypt eða selt aflahlutdeildir
geta fyrirtæki hvorki stækkað né minnkað.
Nýir aðilar komast þess vegna heldur
ekki inn og fyrirtæki í hnignun draga það
sem lengst að hætta til þess að glata ekki
aflahlutdeildum sínum bótalaust. Í stuttu
máli er ein afleiðing þessarar takmörkunar
að fiskveiðar verða ekki lengur stundaðar
hjá hagkvæmustu útgerðunum.
Þjóðhagslegi kostnaður af þessu er mjög
verulegur og bætist við önnur þjóðhagslega
skaðvænleg áhrif af frumvarpinu.
Í öðru lagi þýðir þetta bann við viðskipt­
um að aflahlutdeildir verða nú verðlausar
á markaði. Enda þótt þær muni vissulega
vera verðmæti í höndum núverandi hand­
hafa þeirra og e.t.v. í tengslum við þau
skip sem þær eru skráðar á mun sjálfstæð
tilvera aflahlutdeilda sem verðmætis
hverfa. Ljóst er að eignarýrnun af þessum
ástæð um er veruleg. Sú eignarýrnun
bætist við eignarýrnun vegna skamms
samn ingstíma. Þetta krefst leiðréttingar
í formlegum efnahagsreikningum fyrir­
tækjanna. Sú leiðrétting gæti verið mjög
veruleg. Frá sjónarmiði kröfuhafa á sjávar ­
útvegsfyrirtæki er ljóst að lánshæfni þeirra
minnkar við þessa breytingu. Þar með er
hætt við að lánafyrirgreiðsla muni minnka
og vaxtakjör versna.
Leiga aflamarks takmörkuð enn frekar
Samkvæmt gildandi lögum er heimilt að
flytja 50% af árlegu aflamarki skips til
annarra skipa. Þessi heimild er mikilvæg
til að laga kvótastöðu að ófyrirsjáanlegum
breytingum á veiðiskilyrðum og öðrum
rekstrarskilyrðum útgerðar á hverjum
stað. Samkvæmt frumvarpinu á nú að
tak marka þetta svigrúm við 25% af leyfi­
legu aflamarki. Þetta þýðir einfaldlega að
möguleiki fyrirtækjanna til aðlögunar að
rekstraraðstæðum hvers árs er minni. Þetta
dregur enn úr hagkvæmni sjávarútvegsins.
Miðað við umfang aflamarksviðskipta til
þessa gæti hinn þjóðhagslegi kostnaður af
þessu verið mjög verulegur.
Veðsetning aflahlutdeildar bönnuð
Veðsetning aflahlutdeildar, hvort sem er
með beinum eða óbeinum hætti, er ein ­
faldlega bönnuð í frumvarpinu. Ekki er
þó gerð krafa um að ríkjandi veðböndum
sé aflýst, en endurnýjun þeirra eða fram ­
lenging er bönnuð. Þá er óheimilt að veðsetja
aflahlutdeild sem fengin er á grund velli nýt­
ingarsamnings nema sem fram lengingu á
fyrri veðsetningu á sömu afla heimildum.
Afleiðingar þessa eru sömuleiðis víð ­
tækar. Augljósast er að þetta bann skerðir
getu sjávarútvegsfyrirtækja til að afla nýs
lánsfjár. Þau munu einfaldlega ekki hafa
veð til tryggingar slíkum lánum. Þar sem
óbein veðsetning aflahlutdeildar í formi
verðbanda á skip sem aflahlutdeild er
skráð á er óheimil samkvæmt frumvarpinu
er ekki heldur unnt að veðsetja aflahlut­
deild ir með þeim hætti.
Þessar takmarkanir bætast við þá rýrnun
fyrirliggjandi veða sem stafar af því að
ekki er unnt að selja aflahlutdeildir á
mark aði. Því er það ekki aðeins að erfitt
verður að fá ný lán, þeir sem nú þegar
hafa lánað sjávarútvegsfyrirtækjum fé
munu sennilega neyðast til að minnka
þessar lánveitingar. Þar með blasir við
að sjávarútvegsfyrirtækin neyðast til að
lækka skuldastöðu sína og þar með efna­
hags reikninginn. Fé þeirra til fjárfest inga
og framþróunar mun minnka að sama
skapi. Sennilegt er að mörg fyrirtæki verði
að selja skip sín og aðrar eignir til þess að
unnt sé að losa veðbönd. Verðið fyrir slíkar
eignir verður hins vegar ekki hátt, jafnvel
þótt aflahlutdeildir fylgi, því kaupendur
geta ekki fjármagnað þau kaup með lánum
og virði aflahlutdeildar hefur þar að auki
minnkað eins og að ofan var rakið. Hætt
er við því að þetta veðsetningarbann
ásamt banni við viðskiptum með afla hlut­
d eildir leiði til gjaldþrots margra sjávar ­
útvegsfyrirtækja og samsvarandi áfalla í
fjármálakerfi landsmanna.
Veðsetningarbannið er til þess fallið að
breyta lifandi fjármagni, þ.e. fjármagni
sem getur skapað annað fjármagn með
fjárfestingum, í dautt fjármagn. Þetta er
einmitt vel þekkt vandamál í þróunar lönd ­
um þar sem eignarréttur og veðsetning
eigna eru oft ómöguleg (De Soto 2000).
Veð setningarbannið er því skref í áttina
að því efnahagsskipulagi sem tíðkast í
þróunar löndunum og mest hjá þeim sem
fátækust eru.

Veiðigjald tvöfaldað
Veiðigjald er hækkað úr 9,5% í 19% af
svo kallaðri vergri hlutdeild fjármagns
(EBIDTA). Miðað við áætlaða EBIDTA á
fisk veiðiárinu 2010­11 verður gjaldið þá
u.þ.b. 5,6 ma. kr. Rétt er að vekja athygli
á því að þetta er ekki gjald á hagnað. Inn ­
heimta þessa veiðigjalds getur hæglega
þýtt að sjávarútvegsfyrirtækin séu rekin
með tapi. Það gerist t.d. ef hagnaður nær
ekki 19% af EBIDTA. Á áratugnum 1990­
2000 gerðist það flest árin, en ekki eftir það.
Þessi hækkun þýðir auðvitað meiri skatt ­
heimtu af sjávarútvegi. Það þýðir því enn
lækkun í virði aflahlutdeilda:
Hún þýðir einnig minni hagnað eftir
opin ber gjöld og þar með minni getu til
fjárfestinga. Ofan á það bætist minni arð ­
semi fjárfestinga vegna veiðigjaldsins og
því minni hvati fyrirtækja til fjárfestinga.
Ennfremur þýðir minni hagnaður fyrir tækj ­
anna aukna áhættu fyrir lánveitendur, sem
munu því bæði þurfa að hækka vaxtakröfu
sína og draga frekar að sér lánahöndina.
Bætist þetta við áhrifin vegna banns á veð ­
setningar og framsal aflahlutdeilda sem
rædd voru hér að framan.
Pottar til úthlutunar
Samkvæmt frumvarpinu verður miklu stærri
hluti leyfilegs heildarafla en áður færður í
potta til sérstakrar úthlutunar. Í þessu felst í
rauninni tvennt: Annars vegar er hlutdeild
núverandi handhafa aflaheimilda minnkuð.
Hins vegar fær ráðherra aukið vald til að
ráðstafa afla rétt indum til ýmissa þarfa meira
og minna að eigin geðþótta.
Óheimilt verður að
selja aflahlutdeildir
fyrir fé og bannað
að veðsetja þær á
nýjan leik. Þær eru
því einnig af þeirri
ástæðu miklu lakara
veð fyrir banka en
áður. Þar með neyð­
ast bankar til að
krefjast nýrra veða
og/eða kalla inn
skuld ir og færa það
sem á vantar á af­
skrifta reikning.