Frjáls verslun - 01.07.2011, Blaðsíða 36

36 FRJÁLS VERSLUN 7.tbl.2011
E
ftir efnahagslegan jarðskjálfta árið
2008 er íslenskt atvinnulíf enn í
sárum. Rústabjörgunarsveitin hef-
ur lokið störfum og nú er þörf fyrir
að huga að enduruppbyggingu.
Að einhverju leyti hefur enduruppbygging
þegar hafist. Ein af þeim leiðum sem hafa
verið skoðaðar talsvert til uppbyggingar er
svo kallaðir klasar eða þyrpingar.
Verkefnið Neistinn sem Björk Guðmunds­
dóttir var hvatamaður að í samstarfi við
Klak – Nýsköpunarmiðstöð atvinnulífsins,
Háskólann í Reykjavík, Náttúra.info og fleiri
aðila, sem sett var af stað strax í kjölfar hrun s-
ins, var að miklu leyti hugsað til þess að finna
leiðir til að styrkja þyrpingar sem gætu orð ið
vaxtarbroddar framtíðarinnar. Nýlega var settur
á stofn jarðvarmaklasi með á þriðja tug stofn­
fyrirtækja. Einnig hefur verið talsverð umræða
um menntaklasa, leikja klasa, heilbrigðisklasa,
orkuklasa og nýlega var gerð greining á
sjávarútvegsklasanum. Af þessu að dæma
mætti ætla að hinn efnahags legi jarðskjálfti
hefði hrist atvinnulífið saman en ekki í sundur
eins og búast mætti við í slíkum hamförum.
Þessi umræða um klasa og þyrpingar gefur
tilefni til þess að skoða þetta hugtak nánar og
meta hvort og hvernig þyrpingar geta haft hlut­
verk í enduruppbyggingu Íslands. Rannsóknir
á þyrpingarmyndun hafa jafnframt færst nær
umræðu um frumkvöðla og nýsköpunarfyrir-
tæki á undanförnum árum sem er þó nokkuð
sem hefur einungis lítillega verið skoðað í þeirri
klasaumræðu sem hefur farið fram hér á landi.
Það er hins vegar mikilvægt að hafa frum­
kvöðla og sprota með í þeirri umræðu því
annars hafa menn ekki skilið tilgang, þróun
og áhrif þyrpinga.
Porter og klasamódelið
Harvard-prófessorinn Michael Porter hefur
komið til landsins nokkrum sinnum í sam­
bandi við stofnun jarðvarmaklasans. Porter
hefur gegnt lykilhlutverki í þeirri vinnu. Á
meðan sjálfstraust Íslendinga var í lágmarki
og trúverðugleiki inn á við, ekki síður en
út á við, lítill sem enginn var mikilvægt og
nauðsynlegt að hafa trúverðugan fánabera.
Með stuðningi Michaels Porters skapaðist
trúverðugleiki sem innlendir aðilar hefðu
ekki getað veitt verkefninu og til er að verða
mikilvægt samstarf í jarðvarmaklasanum.
Michael Porter hefur talað mikið fyrir mik il-
vægi og ávinningi klasa sem hluta af sam ­
keppnishæfni þjóða og landsvæða. Í skýrslu
um jarðvarmaklasann er fjallað um hugmynd­
ir Porters hvað varðar klasa. Skilgreiningin er
að klasi sé landfræðileg þyrping fyrirtækja og
stofnana á ákveðnu sviði, sem eiga sam eig­
inlega hagsmuni og stuðningsnet.
Porter setti fram hugmyndir um fjóra krafta
sem mynda tígul eða demant en það eru:
Framleiðsluskilyrði – sem varða innviði og
aðgengi að auðlindum.
Eftirspurnarskilyði – sem varða virkni
markaðarins.
Stefna fyrirtækja, skipulag og samkeppni –
sem varðar samkeppnisaðstæður.
Tengdar greinar og stuðningsgreinar – sem
varðar stoðgreinar atvinnugreinar.
Hugmyndin er að þessir fjórir þættir leiki
lykilhlutverk í hversu samkeppnishæfir klasar
geta orðið.
nálægð fyrirtækja
Flestir stjórnmálamenn og aðrir áhugamenn
þekkja klasahugmyndina út frá því sem
Michael Porter hefur skrifað um þyrpingar.
Hugmyndin um ávinning þyrpinga á rætur
að rekja til áhuga hagfræðinga á landsvæð­
um en það var hagfræðingurinn Alfred
Marshall sem skrifaði um þyrpingar m.a. út
frá stærðarhagkvæmni árið 1890. Síðan hafa
verið skrifaðar á annað þúsund fræðigreina
um klasa. Mest af því sem upphaflega var
rannsakað af hagfræðingum snerist um
auðlindir og framleiðsluþætti. Á áttunda ára -
tug síðustu aldar fóru fræðimenn hins vegar
í auknum mæli að rannsaka tengingar og
tengslanet út frá samfélagslegum forsend­
um og síðustu tuttugu árin hafa fræðimenn
talsvert skoðað klasa út frá þekkingarsköpun
innan stofnana og á milli þeirra. Ennfremur
hefur verið talsverður áhugi að undanförnu á
að skoða klasa sem nýsköpunarkerfi.
Auðlindanálgunin er í nánu samhengi við
umræðu og þróun neo-klassískrar hagfræði.
Einkum hafa þrenns konar þættir verið skoð -
aðir sem ytri þættir framboðshagfræðinnar.
Fyrst er það sérhæft vinnuafl sem skapast
vegna nálægðar samskonar fyrirtækja. Í
öðru lagi stuðningur sem fyrirtæki í sömu
atvinnugrein hafa frá sérhæfðum birgjum og
Í þyrpingum Íslands
Ísland þarf á sprotum að halda sem verða til úr þeim fyrirtækjum
sem þegar hafa skapað ákveðna þekkingu og hæfni og þá leika þau
fyrirtæki sem oftast eru nefnd í samhengi nýsköpunar lykilhlutverk.
Hvernig sprotar skapa þyrpingar:
TexTi: eyþór ívar jónSSon
Össur er dæmigert Íslenskt sprotafyrirtæki
sem varð að alþjóðlegum risa.
sprotar og frumkvöðlar