Frjáls verslun - 01.07.2011, Blaðsíða 37

FRJÁLS VERSLUN 7.tbl.2011 37
þjónustuaðilum. Og í þriðja lagi yfirflæði
tækniþekkingar sem dreifist betur í þyrp-
ingu fyrirtækja en yfir lengri vegalengdir.
Þetta leiðir til skalahagkvæmni þar sem
sameiginlegir innviðir atvinnugreinar og
aðgengi að vinnuafli sem og dreifing þek­
kingar leiða til lægri kostnaðar fyrir fyrirtæki.
Hvað nákvæmlega nálægð fyrirtækja
þýðir er ekki alveg ljóst í fræðilegri umræðu
en það á við um mengi fyrirtækja innan
atvinnugreinar sem eru í landfræðilegri
nálægð hvert við annað.
Út frá tengslanetshugmyndum er hins
vegar minna gert úr landfræðilegri nálægð
fyrirtækja og meira úr þeim tengingum
fyrirtækja sem geta falist í samstarfi um
rann sóknir og þróun, samfélagslegri nálægð,
langtímaviðskiptasamningum o.s.frv.
Á meðan líking auðlindanálgunarinnar
er að klasi sé eins og stórfyrirtæki legg­
ur tengslanetslíkingin áherslu á í hverju
tengslin felast, hvað er límið sem tengir
fyrir tæki í klasa. Límið í þekkingarnálguninni
er fyrst og fremst hvað fyrirtæki geta lært
hvert af öðru og í hverju þekkingaryfirflæðið
felst. Þar af leiðandi hefur fræðileg umræða
um klasa tekið talsverðum breytingum frá
því að Marshall fjallaði fyrst um ávinning af
nálægð fyrirtækja.
fyrirmyndarklasinn: kísildalurinn
Eitt þekktasta dæmið um klasamyndun er
Kísildalurinn í Kaliforníu. Sagan segir að upp-
hafið að klasamyndun í Santa Clara-dalnum
hafi verið tilraun Stanford-háskóla til þess að
tryggja að útskrifaðir nemendur skólans
myndu ekki flytjast á brott með því að auð-
velda aðgengi að áhættufjármagni. Í skoðun-
arferð um dalinn getur fólk séð bíl skúrinn
þar sem William Hewlett og David Packard,
nemendur Stanford­háskólans, stofnuðu
fyrsta hátæknifyrirtæki svæðisins árið 1939,
sem er enn þekkt sem HewlettPackard.
Það er þó þróun hálfleiðaraiðnaðarins sem
varð grundvöllur klasamyndunar og ástæðan
fyrir að dalurinn fékk nafnið Kísildalurinn (e.
Silicon Valley). Einhverjum hefði þó sennilega
fundist það meira sexý ef dalurinn bæri nafn
sitt af sílikoni (e. silicone).
Shockley Semiconductor Labratory var
stofnað árið 1956 af einum af þeim sem
fundu upp transistorinn. Það fyrirtæki átti hins
vegar stutta sögu en einungis ári síðar stof­
nuðu nokkrir af lykilstarfsmönnum fyrirtækis-
ins nýtt fyrirtæki sem fékk nafnið Fairchild
Semiconductor. Í rannsóknum sem gerðar
hafa verið til þess að rekja stofn un fyrirtækja
í Kísildalnum hefur Fairchild Semiconductor
verið grunnurinn sem aðrir hafa byggt á en
út frá því urðu til enn fleiri fyrirtæki – þegar
starfsmenn yfirgáfu Fairchild – eins og AMD,
Signetics, National Semiconductor og Intel.
Tölvuiðnaðurinn hefur síðan þróast í takt
við hálfleiðaraiðnaðinn, ekki síst vegna þess
áhættufjármagns sem er á svæðinu þannig
að fyrirtæki eins og Apple, Cisco Systems,
Yahoo!, eBay og Google urðu til. Þannig var
netbólan hvað stærst í Kísildaln um og núna
eru það fyrirtæki sem byggja á samfélags­
tengingum á netinu eins og Facebook,
Twitter, Groupon og Dropbox sem eru ær og
kýr dalsins.
Áhættufjármagn spilar mikilvæga rullu
í dalnum en á árunum frá 1995 til 2005
fjár festu áhættufjárfestingarsjóðir næstum
jafnmikið í Kísildalnum og í allri Evrópu.
Áhættu fjárfesting miðað við höfðatölu
hefur verið að jafnaði 100 til 200 sinnum
meiri í Kísildalnum en Evrópu. En það eru
ekki einungis áhættufjárfestingasjóðir sem
skapa umgjörð klasans heldur samspil
háskóla, rannsóknarstofnana, stórfyrirtækja,
lögfræðistofa, banka, fjölmiðla og ráðgjafar-
fyrirtækja svo eitthvað sé nefnt. Tengsla net
ólíkra stofnana og einstaklinga hefur verið
lykilþáttur í þróun dalsins, rétt eins og yfir­
flæði þekkingar með starfsmannaveltu og
frumkvæði einstaklinga – í Kísildalnum eru
(næstum) allir frumkvöðlar.
nýsköpun og frumkvöðlar
Í rannsóknum á upphafi og þróun klasa hef-
ur komið fram að sprotar leiða vaxtarskeið
klasa og oft og iðulega eru það sprotar sem
verða til sem afsprengi af öðru fyrirtæki rétt
eins og í Kísildalnum. Nýlegar rannsóknir
sýna að þetta er miklu mikilvægari þátt­
ur en áður var haldið þar sem rekja má
mörg fyrirtæki klasans til einhvers ákveðins
fyrirtækis. Klasarnir skapast þess vegna í
kringum fyrirtæki með ákveðna þekkingu
og aðferðir sem eru betri eða hæfari en í
fyrirtækjum á öðrum svæðum. Hvaða svæði
verður að klasa er hins vegar erfitt að
segja fyrir um þar sem margir fræðimenn
eru á því að það sé hending hvar klasar
verða til. Þó eru vísbendingar um að klasar
verði frekar til þar sem þekkingargrunnur
er fyrir hendi. Frumkvöðlar eru hins vegar
nauðsynlegir til þess að búa til fyrirtækin
sem skapa klasann.
Aukinn áhugi fræðimanna á þekk ing­aryfir flæði, frumkvöðlum og nýsköpun
hefur ýtt undir rannsóknir á þyrpingum
sem nýsköp unarkerfi. Vísbendingar eru
um að klasar séu líklegri til þess að leiða
af sér nýsköpun og ný fyrirtæki en klasa.
Það er annars vegar þekkingarsköpun
og hins vegar hvernig einstaklingar og
fyrirtæki læra hvert af öðru sem hefur verið
fókus kenninga um nýsköpunarkerfi. Þetta
yfirflæði þekkingar sem gerist með því að
menn læra hver af öðrum getur gerst með
ýmsum hætti, t.d. vegna þess að kerfin eru
opin og gagnsæ, með samskiptum fólks
eða með því að fólk flytur þekkingu með sér.
Þetta yfirflæði þekk ingar sem grundvöllur
nýrra hugmynda er stundum kallað kliður
klasans (e. buzz).
Hvort þekking leiði til þess að nýjar
hugmyndir komi fram og til verði verðmætt
framboð í formi nýsköpunar er einnig
háð því hvort og hvernig fyrirtæki skilja
verðmæti nýrra upplýsinga og hafa frum­
kvæði til þess að gera úr þeim verðmæti.
Það er getan til þess að skapa verðmæti
úr þekkingu sem verður til innan klasa jafnt
sem utan hans sem gerir klasa að nýsköp-
unarkerfi.
klasagræðlingar
Þrátt fyrir talsverða umræðu um klasa hér
á landi hefur verið mjög lítið um rannsóknir
á þeim á Íslandi. Það er einnig athyglisvert
að umræðan hefur næstum aldrei tekið til
frumkvöðla, sprota eða nýrra fyrirtækja sem
afsprengis annarra fyrirtækja. Þegar það
hefur verið gert hefur það yfirleitt snúist
um að tengja saman sprotafyrirtæki með
einhverjum óljósum stofnanalegum hætti.
Enginn vafi leikur hins vegar á því út frá því
sem rannsakað hefur verið varðandi klasa
að ný fyrirtæki sem verða til og búa til klasa
eða verða til vegna klasans eru grundvöllur
klasamyndunar.
Hugsanlega er vandamál íslenskrar klasa myndunar að það er of gott að
vinna hjá fyrirtækjum eins og Marel, Össuri
og CCP til þess að það hafi leitt af sér ný
fyrirtæki sem fyrrverandi starfsmenn hafa
stofnað eins og virðist svo oft gerast þegar
klasamyndun á sér stað. Hin nýja samfé­
lagslega ábyrgð þessara fyrirtækja ætti þá
kannski að vera að ýta starfsmönnum út úr
fyrirtækinu til að stofna sín eigin fyrirtæki
frekar en að tryggja að þeir verði fram til
eftirlauna í skipu ritinu.
Þetta kann að vera óhugsandi hugmynda-
fræði að svo stöddu en það þarf hins vegar
ekki að koma í veg fyrir að fyrirtæki og
stofnanir á Íslandi geti látið miklu meira af
sér leiða en í dag. Þekkingaryfirflæði sem
byggist t.d. á opinni nýsköpun, aðstoð og
jafnvel umönnun nýrra fyrirtækja gæti gjör­
breytt þeirri stöðu sem er í dag. Staðreynd-
in er að það hefur verið ótrúlega lítið af
nýjum fyrirtækjum sem byggjast á einhvers
konar nýsköpun í þeim atvinnugreinum sem
eru hvað mikilvægastar fyrir hagkerfið, t.d.
í framleiðslugeirum eins og sjávarútvegi,
landbúnaði eða áliðnaði.
Í þjónustugreinum virðist sagan vera hin
sama. Án þess að þekkingaryfirflæði og
lærdómur eigi sér stað er erfitt að sjá að
þyrpingar Íslands hafi erindi sem erfiði.
Hvernig sem á það er litið þá er mikilvægt
fyrir þróun klasa og almennt fyrir þróun
Íslands að sprotar verði ekki einungis til
sem góðar hugmyndir sem þarf að vinna
frá grunni vegna þess að það er ekkert
bakland eða uppsöfnuð þekking og færni
til þess að gera þær að veruleika. Ísland
þarf á sprotum að halda sem verða til úr
þeim fyrirtækjum sem þegar hafa skapað
ákveðna þekkingu og hæfni og þá leika
þau fyrirtæki sem oftast eru nefnd í sam­
hengi nýsköpunar lykilhlutverk.
Þetta á einnig við um stofnanir og gömlu atvinnugreinarnar sem þurfa að endur­
hugsa hvernig þær geta skapað sam félaginu
verðmæti. Það er fyrst þá sem hægt er að
vonast til þess að áhugaverðir klasar verði
til á Íslandi og Ísland verði það nýsköpunar­
hagkerfi sem það þarf að vera til þess að
viðhalda ef ekki bæta þau lífsskilyrði sem
þjóðin hefur vanist.