Frjáls verslun - 01.07.2011, Blaðsíða 25

FRJÁLS VERSLUN 7.tbl.2011 25
litið er til baka er það því næst regla
að markaðir sem vaxa með ofsahraða
springi með miklum hávaða. Það
verður sannarlega heimshvellur ef
kínverska kerfið hrynur á næstu ár-
um, sem er ekki ólíklegt, en ég er þó
sannfærður um að Kínverjar muni
ná sér fljótlega á strik nema upp komi
öngþveiti í stjórnmálum þeirra. Ójafn-
vægi stjórnmála og efnahagsmála er
mesti vandi Kínverja: markaðsbú skap-
ur, öflug miðstétt og mikill ójöfn uður
ógna einræði Kommúnista flokks ins.
Lítið er vitað, þrátt fyrir allt, um stjórn mál og samfélagsmál í Kína;
við vitum ekki hvað er að gerast bak
við tjöldin. Er nokkuð að marka
óljósar fregnir af tíðum upp þotum? Er
það rétt að sjálfur for sætisráðherrann
sé fallinn í ónáð? Eru valdaklíkur
önnum kafnar við að efla gömlu
ríkisfyrirtækin og snúa við blaðinu?
Getur það verið að innan ramma
hins einráða Flokks dafni lýðræði á
ýmsum veigaminni sviðum þjóðlífs-
ins? Getgátur af þessu tagi hafa birst
í fjölmiðlum undanfar in misseri, en
hvað sem þeim líður þurfa Kínverjar
með hægð að breyta stjórn arfarinu í
átt til lýðræðis ef þeir ætla að halda
gangandi örum hag vexti til langframa
á grunni markaðs búskapar.
Ójafnvægi stjórnmála og efna­
hagsmála er mesti vandi Kín­
verja: markaðsbúskapur, öflug
miðstétt og mikill ójöfn uður
ógna einræði Kommúnista­
flokksins.
Bandaríkin: róMversk
hnignun og hrun?
Ég verð fáorður um framtíð Banda-
ríkj anna og held mig við gamlar
tugg ur. Auður og völd Bandaríkjanna
hafa á undanförnum áratugum
minnk að hlutfallslega samanborið
við heiminn allan, og sú þróun mun
halda áfram. En Ameríkanar eru ekki
af baki dottnir. Bandaríkin eru enn
langmesta herveldi heims, auðugt
ríki og í fararbroddi tækniframfara,
svo sem í tölvumálum og líftækni,
sem undanfarinn aldarfjórðung hafa
gerbreytt mannlífinu. Nýlega hefur
bandaríska hagkerfið hikstað; ástand
bankamála hefur verið krampa­
kennt; og stjórnmálin eru komin í
rembihnút. Og hér kemur klisjan
sem ég boðaði: bandaríska hagkerf­
ið er sveigjanlegt og kraftmikið og
Bandaríkjamenn fljótir að laga sig
að breyttum aðstæðum. Miklar
skuldir ríkisins eru í eigin gjaldmiðli
og því viðráðanlegar með peninga­
prentun, ef ekki vill betur. Hugsan­
lega hægir hagvöxtur á sér, kannski
verður tímabundinn samdráttur, en
framtíðin er björt ef litið er til langs
tíma, þótt landið sé ekki það risaveldi
sem áður var. Öðrum ríkjum fremur
eru Bandaríkin land innflytjenda og
í sífelldri endurnýjun. Nýjustu spár
um fólksfjölgun herma að árið 2042
verði fólk af evrópskum uppruna í
minnihluta í Bandaríkjunum.
Bandaríkin eru enn langmesta
herveldi heims, auðugt ríki og í
fararbroddi tækniframfara, svo
sem í tölvumálum og líftækni,
sem undanfarinn aldarfjórðung
hafa gerbreytt mannlífinu.
vandi evrópusaMBandsins
Ég beini kranahagfræðinni næst að
málefnum Evrópusambands ins og
skoða fjögur mál:
Í hverju er fjármálavandinn á
evrusvæð inu helst fólginn?
Getur ríki yfirgefið evruna eða er
það læst inni á evrusvæðinu?
Hver er líklegasta lausnin á banka­
og lánamálum evruríkja: evrubréf
(eurobonds) eða fyrirgreiðsla Seðla­
banka Evrópu og ýmissa sjóða?
Og að lokum: hugleiðingar um
lýðræðisvandann í Evrópusam­
bandinu.
Jaðarríki evrunnar:
lánastofn anir skrúfa frá
krananuM
Þegar vel gengur og hillir undir stóra
vinninginn er algengt að menn ærist,
missi stjórn á sér og leggi heilbrigða
skynsemi til hliðar. Það er alltaf
sama sagan: fjárhættuspilarar tapa
áttum við spilaborðið; það rennur
túlípanaæði á Hollendinga (upphaf­
lega árið 1637); og almenningur og
fjármálastjórar á fasteigna- og verð­
bréfamörkuðum ganga af göflunum.
Í byrjun 21. aldar urðu gamalreyndir
fjármálastjórar í Þýskalandi og Sviss
grænir aftur. Árið 2007 sáust fyrstu
merki um kreppuna sem nú stendur
yfir, þegar það rann upp fyrir mönn um
að bandarísk undirmálslán með veð í
fasteignum væru lítils virði. Bandaríkja-
menn höfðu selt helming þessara lélegu
pappíra til evrópskra aðila. Risastórt
bandarískt fjármálafyrirtæki, Lehman
Brothers, hrundi (í september 2008),
öðrum fjármálastofnunum var bjarg að
með miklum tilkostnaði, og erfiðleikar
sóttu að evrópskum bönk um, ekki
síst í Bretlandi. Nú er almennt talið
að haustið 2008 hafi fjár málaheimur
Vest urlanda verið að hruni kominn. Í
upphafi litu margir í Evrópu svo á að
glundroðinn væri sérvandi engilsax-
neskra fjármálastofnana.
Nú víkur sögunni til Grikklands.
Árið 2009 og í byrjun árs 2010 vakna
fjármálamenn í röðum upp við vond -
an draum: gríska ríkið er rekið með
miklum halla, ríkissjóður er stór -
skuld ugur – í greiðsluvandræðum
til skamms tíma, og á sennilega
ekki fyrir skuldum ef lengra er litið.
Greiðsluvandi birtist næst í Portúgal,
síðar á Spáni og loks á Ítalíu. Írum
er vandi á höndum og getgátur eru
uppi um að ýmsar aðrar þjóðir á
evru svæðinu kunni að standa höllum
fæti. Kranaspekingar létu ekki bíða
eftir sér og fundu strax sökudólginn:
Ábyrgðarlaus stjórn ríkisfjármála
við Miðjarðarhaf. Aðeins eitt meðal
þekkist við þessum sjúkdómi: aðhald
í ríkisrekstri – hærri skattar og niður-
skurður opinberra útgjalda. En er
tímar liðu fjölgaði þeim álitsgjöfum
sem óttuðust aukaverkanir lyfsins,
svo sem kreppu, atvinnuleysi, minni
skatttekjur, þverrandi greiðslugetu hjá
ríkissjóði og óróa á götum og torgum.
Einnig blasti við að jaðarríkjum yrði
ekki forðað frá greiðsluþroti nema lönd
sem glímdu við tímabundna greiðslu­
erfi ðleika fengju skammtímalán með
hagstæðum kjörum, og lönd sem áttu
ekki fyrir skuldum fengju lán sín felld
niður að hluta.
Og nú fáein orð um upptöku evr unnar. Þegar hópur ríkja í
Evrópu sambandinu tók upp sam­
eig inlegan gjaldmiðil voru krana­
hagfræðingar, einkum vestanhafs,
nær allir á einu máli um að skrefið
væri feigðarflan. Evran væri mosi frá
kónginum; evru svæðið mundi molna
sundur næst þegar stórkreppa riði
yfir Evrópu. Gagnrýnendurnir töldu
ólíklegt að tilflutningur vinnuafls og
fjármuna á evrusvæðinu gæti leiðrétt
misgengi í efnahagsmálum ríkjanna
sökum þess að ólík stjórnmálahefð,
menning og tungumál mundu standa
í vegi fyrir nauðsynlegri aðlögun.
En það sem mestu máli skiptir, sögðu
spámennirnir, er að evrusvæðið er ekki
skatt ríki og ekki með sameiginlega og
bind andi stefnu í ríkisfjármálum. Þeir
töldu ekki koma til greina að taka upp
sam eig inlega mynt á svæði þar sem
hvert ríki fer sínu fram við meðferð
opinberra fjármála. Ekki nægir
held ur að setja á legg Seðlabanka
Evrópu sem hefur það verkefni eitt
að halda verðbólgu í skefjum og er
ekki ætlað að vera lánveitandi til
þrautavara. Sam eiginleg mynt gerir
1. Ég íhuga ekki þann möguleika að Grikkir leggi niður evruna sem gjaldmiðil, eða þá lausn að þeir fái
boð um að leysa sín mál sjálfir. Það er ólíklegt að þessar leiðir verði farnar.
2. Undanfarið hafa margir álitsgjafar hamrað á því að útgáfa evrubréfa sé lausnin:
Ég er sammála Daniel Gross sem segir í nýlegri ritgerð að hugmyndin um evrubréf (eurobonds)
falli á öllum prófum: í hagfræði, lögum og stjórnmálum (vox 26. ágúst 2011). Gross telur fráleitt að
ábyrgðarlausar ríkisstjórnir við Miðjarðarhaf fái heimild til að slá lán með því að gefa út evrubréf
sem þýskir (og aðrir) skattgreiðendur beri ábyrgð á og þurfi að endurgreiða ef illa fer.
Skuldir jaðarríkjanna eru svimandi háar.
3. Og þá er eitt ráð eftir, að evrópski seðlabankinn (og tengdir sjóðir) komi í veg fyrir hrun á evrusvæðinu
með því að tryggja að fullu skuldir jaðarríkjanna – heiti því að standa í skilum fyrir þeirra hönd.
Bankinn mundi ekki lána beint til ríkjanna, sem er óheimilt samkvæmt Lissabon-sáttmálanum,
heldur kaupa ríkisskuldabréf þeirra á verðbréfamörkuðum. Hugmyndin er sú að yfirlýsing bankans
mundi slá á væntingar fjármálamanna um að öll lán til jaðarríkjanna séu ótrygg. Bankinn hlypi þannig
fram úr spákaupmönnunum, róaði þá, og óðagotið mundi líða hjá. Seðlabanki evrópu getur gefið
út evrur og hefur þannig, fræðilega, ótakmörkuð fjárráð – ef litið er framhjá verðubólgunni sem leiðir
af mikilli seðlaprentun. Skuldbinding Seðlabanka evrópu um að ábyrgjast allar opinberar skuldir
ríkjanna væri því trúverðug og mundi lægja öldurnar, án þess að koma þyrfti til mikilla útgjalda. Þá er
enn óleystur sá vandi að knýja jaðarríkin til að reka ábyrga stefnu í ríkisfjármálum, og það yrði
sjálfsagt erfitt ef Seðlabanki evrópu fjarlægir óttann við greiðsluþrot.
Hvað eR TIL RÁða?