Frjáls verslun - 01.02.2010, Blaðsíða 6

6 F R J Á L S V E R S L U N • 1 . T B L . 2 0 1 0
RITSTJÓRNARGREIN
Hvað er Már að hugsa?
E
itt sinn var Sænsk-íslenska frystihúsið fyrir
neðan Arnarhól þar sem Seðlabankinn er
núna. Stundum velti ég því fyrir mér hvort
þarna sé enn frystihús; frystihús atvinnulífs-
ins, svo oft hef ég gagnrýnt bankann fyrir
að lækka ekki stýrivexti niður úr öllu valdi og koma
þannig hreyfingu á hlutina. Atvinnulífið er í fjötrum
hárra vaxta og bankinn eins og frystihús atvinnulífsins.
Nú horfir bankinn til þess að losa um gjaldeyrishöftin.
Það finnst mér misráðið. Það er mikilvægara verkefni
fyrir bankann að lækka stýrivexti niður úr öllu valdi
og bankarnir fari að lána til atvinnulífsins af einhverri
alvöru. Atvinnulífið þarf fyrst að ná sér á strik áður en
losað er um gjaldeyrishöftin. Sterkt atvinnulíf er for-
senda sterkrar krónu.
Fjármagn mun fljóta úr landi um leið og gjald-
eyrishöftin verða afnumin; jafnvel fé af tryggum inn-
stæðureikningum bankanna. Þeir leita mjög líklega yfir í
annan gjaldmiðil en krónuna. Auðvitað er slæmt að hafa
gjaldeyrishöft og það stríðir gegn öllum
kenningum um mátt frjálsra viðskipta.
En af tvennu illu vil ég frekar hafa gjald-
eyrishöft áfram en háa vexti og verðtrygg-
ingu sem koma í veg fyrir hagvöxt og ný
atvinnutækifæri. Frjáls verslun hefur barist
fyrir því að lækka stýrivexti og festa vísitölu
neysluverðs í lánasamningum eða þá að sett
yrði hámark á hana, t.d. 2% á ári. Ekkert er
eins mikilvægt fyrir atvinnulífið og heim-
ilin og að lækka fjármagnskostnað.
Ég minni líka á að Alþjóðagjaldeyr-
issjóðurinn hefur talið nauðsynlegt að
hafa áfram gjaldeyrishöft til að byggja
upp gjaldeyrisvarasjóð af eigin rammleik.
Fyrir rúmu ári skrifuðu 32 hagfræðingar í
Morgunblaðið og sögðu að nánasta fram-
tíð liti svona út á Íslandi: „Að eina framtíðarlausnin
felist í því að endurheimta traust á íslenskt atvinnulíf
og tryggja drjúgan afgang á viðskiptum við útlönd.
Þar til nægur gjaldeyrisforði hefur myndast með við-
skiptaafgangi þarf hins vegar að grípa til erlendra lána
eða hafta eða hvors tveggja.“
Bankarnir eru fullir af fé. Það eru 1.700 millj-
arðar króna á innstæðureikningum í bönkunum og
tryggðir af ríkinu samkvæmt neyðarlögunum. Þetta
fé fer ekki út úr bönkunum yfir í atvinnulífið vegna
stýrivaxtastefnu Seðlabankans. Eða hvers vegna ætti
innstæðueigandi í banka að kaupa hlutabréf í Kaup-
höllinni á meðan hann er með allt tryggt í bak og fyrir í
bankanum, er bæði með axlabönd og belti? Hann hefur
verðtryggingu, innstæðutryggingu og vaxtatryggingu.
Það er eins og hann sé með peningana í geymslu hjá
tryggingafélagi.
Atvinnulífið getur ekki keppt við bankana um að
fá þetta fjármagn til sín. Ekki einu sinni hluta af því.
Þess utan er krumla bankanna búin að læsa sig í fjölda
fallinna fyrirtækja sem núna eru orðin að bankafyr-
irtækjum og keppa sem aldrei fyrr við einkafyrirtækin í
mjög ójöfnum leik.
Már seðlabankastjóri segir að ekki sé hægt að lækka
stýrivexti nema verðbólgan fari niður. Þar er ég honum
ósammála. Það er kostnaðarverðbólga á Íslandi en
ekki eftirspurnarverðbólga – og það í hörðustu kreppu
lýðveldisins. Hringavitleysan er sú að Jóhanna Sig-
urðardóttir og Steingrímur J. Sigfússon hækka gjöld,
veltuskatta, verð á bensíni, verð á víni og fleira og allt
leiðir þetta út í verðlagið. Þetta viðheldur verðbólgu
og hækkar í leiðinni verðtryggð lán einstaklinga og
fyrirtækja.
Við hinn enda borðsins situr svo Már seðlabanka-
stjóri og segist ekki geta lækkað stýrivexti vegna verð-
bólgu sem ríkið býr til með verðhækkunum. Stýrivextir
voru um 13% fyrir um ári en eru núna 9%. Þeir
þyrftu auðvitað að fara niður í 1%. Þess utan keppir
Seðlabankinn við atvinnulífið og geymir fyrir bankana
hundruð milljarða á reikningi sem gefur vel af sér.
Lán Alþjóðagjaldeyrissjóðsins hefur alla tíð átt að
fara í að styrkja gjaldeyrisvaraforðann svo hægt verði
með tímanum að afnema gjaldeyrishöftin. Hvað ætlar
Már eiginlega að gera þegar hann afnemur gjaldeyr-
ishöftin og fjármagnið byrjar að streyma út? Ætlar
hann þá að hlaupa til og hækka stýrivexti upp úr öllu
valdi og rembast við að halda gengi krónunnar uppi og
koma í veg fyrir að gjaldeyrisforðinn klárist á mettíma?
Mestu mistök Seðlabankans fyrir hrun voru ofurháir
stýrivextir til að halda krónunni sterkri og draga hingað
til lands fjármagn.
Það er mikið rætt um forsendubrest sem varð hjá
lántakendum þegar gengið féll í hruninu og bæði
gengistryggð lán og verðtryggð lán hækkuðu. Til hvers
að leika sér að eldinum svo fljótt aftur og eiga á hættu
að gengið hríðfalli með tilheyrandi vandræðum fyrir
lántakendur?
Ætlar bankinn að hafa forsendubrest á nokkurra ára
fresti? Alltaf frost?
Jón G. Hauksson
við hinn enda
borðsins
situr svo Már
seðlabankastjóri
og segist ekki geta
lækkað stýrivexti
vegna verðbólgu
sem ríkið býr til
með verðhækkunum