Frjáls verslun - 01.05.2007, Side 221

F R J Á L S V E R S L U N • 5 . T B L . 2 0 0 7 221
Ritlistin er elsta virka listgreinin á Íslandi. Ekki er vitað hverjir skrifuðu margar Íslendingasögurnar og þar af leiðandi veit eng-inn hvort einhverjar þeirra voru skrifaðar af konum en almennt
er ekki talið líklegt að svo hafi verið. Kvenkyns brautryðjendur í ritlist
koma þó mun fyrr fram en systur þeirra í öðrum listgreinum sem má
líkast til rekja til þeirrar rithefðar sem var við lýði hérlendis.
Fyrsta íslenska skáldkonan sem fékk birt ljóð á prenti, í Fjölni árið
1836, var Guðný Jónsdóttir frá Klömbrum, en fyrsti íslenski rit-
höfundurinn sem hafði lifibrauð sitt af ritstörfum eingöngu var Torf-
hildur Hólm sem fæddist árið 1845 og skrifaði skáldsögur, smásögur
og barnabækur auk þess að standa í umfangsmikilli tímaritaútgáfu á
þeirra tíma mælikvarða. Einnig er vert að minnast á Huldu (Unni
Benediktsdóttur) sem var þekktust fyrir þulur sínar þar sem hún end-
urvakti gamla bragarhætti en þekktast verka hennar er þó sennilega
sigurljóðið úr samkeppni um lýðveldisljóð árið 1944 en þriðji kafli
þess hefst á þessum línum: „Hver á sér fegra föðurland?“ en sigrinum
deildi hún með Jóhannesi úr
Kötlum.
Árið 1930 fæddust hins
vegar þær þrjár konur sem
hvað mest áhrif höfðu á ritlist
tuttugustu aldarinnar og gætir
áhrifa þeirra á skáldskapinn
enn þann dag í dag.
Þetta eru þær Vilborg
Dagbjartsdóttir, Svava Jak-
obsdóttir og Ásta Sigurðar-
dóttir. (Þess má geta að sama
ár fæddist líka Vigdís Finn-
bogadóttir svo að 1930 er
mikið merkisár í menning-
arsögu kvenna).
Vilborg Dagbjartsdóttir
er sú eina þessara kvenna
sem er enn á lífi en hún var
meðal fyrstu kvenna til að
yrkja atómljóð og þótti yrkja á máli sem almenningur skildi. Fyrsta
ljóðabók hennar, Laufið á trjánum, kom út árið 1960. Vilborg var
barnakennari allan sinn starfsaldur og skrifaði fjölmargar barnabækur
en þeirra þekktust er sennilega frumraun hennar, Alli Nalli og tunglið.
Ljóð Vilborgar gáfu á vissan hátt tóninn í því sem koma skyldi í
skáldskap kvenna, einfalt, tilgerðarlaust mál, ljóðrænn stíll, og sjón-
arhornið frá börnum og konum. Nýjasta ljóðabók Vilborgar, Fiskar
hafa enga rödd, kom út árið 2004.
Svava Jakobsdóttir var brautryðjandi bæði í smásagnagerð og
leikritaskrifum kvenna en þó ekki hvað síst að því leyti að hún leyfði
sér að brjóta upp form og hefðir í ritlist einfaldlega vegna þess að
henni fannst hún ekki hafa neitt að segja á því skáldskapartungumáli
sem karlar skrifuðu á. Fyrsta smásagnasafn hennar, 12 konur, kom
út árið 1965 en það var þó aðallega í næstu bók, smásagnasafninu
Veisla undir grjótvegg, sem þetta annað tungumál og furðuleikinn
náðu yfirhöndinni. Þar má
til dæmis finna smásöguna
Saga handa börnum þar sem
móðir fórnar sér svo alger-
lega fyrir börnin sín að þau
fá bæði að höggva af henni
tána og skoða í henni heil-
ann sem svo er settur upp
á hillu til skrauts í stofunni,
enda hafði konan í sjálfu
sér ekki mikið við hann að
gera. Svava skrifaði einnig
skáldsögur eins og til dæmis
Gunnlaðarsögu árið 1987 og
leikrit, en þekktast þeirra er
líkast til Lokaæfing sem var
sýnt í Þjóðleikhúsinu árið
1983. Síðasta bók Svövu var
smásagnasafnið Undir eldfjallinu sem kom út árið 1989 en hún lést
árið 2004. Svava hefur haft margvísleg áhrif á verk annarra rithöf-
unda.
Ásta Sigurðardóttir skrifaði smásögur um reynslu sína af því sem
í dag kallast „undirheimar Reykjavíkur.“ Ásta var myndlistarkona,
rithöfundur og þýðandi og sögur hennar fjölluðu um lífsþyrsta en
auðtrúa stúlku sem reynir að fóta sig í sollinum í Reykjavík. Ásta var í
augum margra táknmynd bóhemalífs borgarinnar á sjötta og sjöunda
áratugnum, glæsikona með eld í augum og ósigrandi sorg í hjartanu.
Smásagnasafn hennar, Sunnudagskvöld til mánudagsmorguns, kom út
árið 1961 en hún lést árið 1971 eftir langvarandi baráttu við áfengis-
sýki. Áhrifa hennar gætir glöggt í sögum eftir skáldkonur eins og
Diddu og Guðrúnu Evu Mínervudóttur.
Auk þessara þriggja frumkvöðla má ekki láta hjá líða að minnast
á Fríðu Á. Sigurðardóttur sem hlaut
bókmenntaverðlaun Norðurlanda-
ráðs fyrst íslenskra kvenna árið 1992
fyrir bókina „Meðan nóttin líður“ og
einn ástsælasta rithöfund landsins
fyrr og síðar, Guðrúnu Helgadóttur,
sem hlaut norrænu barnabókaverð-
launin sama ár fyrir bókina „Undir
illgresinu“.
Það er erfitt að hemja sig þegar
telja á upp skáldkonur sem hafa haft
áhrif á Íslandi og margar fleiri hefði
eflaust mátt nefna.
Heimildir: Íslensk bókmenntasaga III. og V. bindi,
Mál og menning 1996 og 2006.
Þakkir fær dr. Dagný Kristjánsdóttir, prófessor í
íslenskum bókmenntum við Háskóla Íslands.

Ritlist
Svava Jakobsdóttir.
Vilborg Dagbjartsdóttir.
Ásta Sigurðardóttir.