Tímarit Máls og menningar - 01.12.1944, Blaðsíða 82

256
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
slíks eru varla dæmi um vesturevrópiskan þjóðflokk síðan verzlun
hefst í álfuniii uppúr byrjun 12. aldar, þá nærðist hugur þessa
vesala fólks jafnan á hetjusögunni, hinni fjarlægu minningu um þá
sveiflu, sem varð í lífi norrænna manna fyrir 1000—1200 árum,
þegar þessir barbarar hófust og gerðust höfuðþjóð um skeið, með-
an Vesturevrópa lá í dái, en sú minning varð síðan að íslenzkum
skáldskap á 13. öld. Vanhaldnir og kúgaðir halda þessir bændur
og fiskimenn áfram að vera í ímyndun sinni kappar og kynbornir
menn. Trúin á hetjusöguna er það fjöregg, sem þjóðin varðveitti
gegn um alla kröm niðurlægingarinnar. Og þó þrettánda öldin hafi
selt land og lýð í hendur útlendum herrum, var það sú sama öld,
sem gaf oss þetta fjöregg, þennan björgunarfleka, hetjusöguna sem
siðferðismælikvarða og trúarbrögð. Hefði þessi bæklaða, úrættaða,
útþrælkaða, pestriðna hungurþjóð ekki trúað hún væri víkingar,
hetjur og dulklæddir konungmenn, mundum vér ekki vera sjálfstætt
lýðveldi í dag. Menn segja öll blekking sé af hinum vonda, en í
þessu falli var hún sannarlega lán vort; og eitt er víst, ekki eigum
vér viðreisn vora kristindómnum að þakka, því hann boðaði aldrei
annað en samþykki við niðurlæginguna og undirgefni undir okið,
gerandi til vor þá höfuðkröfu að kyssa vöndinn.
Víkingurinn er ræningi og miljónamæringur fornaldarinnar,
kúgari varnarlausra manna, ofbeldismaður, brennuvargur og morð-
ingi; ein skemmtun hans er sú að kasta börnum á spjótsoddum. í
augum hans er það fyrirlitlegur starfi þræla og kotunga að draga
fiska og teygja svín að solli. Engin furða þó víkingar þessir, sem
álitu það „drengilegra að afla fjár en róa til fiska“, vitnuðu með
fyrirlitningu til íslands sem „veiðistöðvar“. Hvað getur ólíkara vík-
ingum en hinn lágkúrulegi armóður 19. aldar, sem þó er kölluð end-
urreisnaröld: það var steigurlæti og eyðsla að kaupa sér lampa,
(þó var brennivín nauðsynjavara), fólk „brauzt í að eignast beizli“,
það átti ekki einu sinni léreftsdulu í nálín utan á sjórekin lík sín,
og áleit það, allt samkvæmt Pabba og mömmu, einhvern helzta
munuð þessa lífs að mega jóðla á skrotóbaki stöku sinnum. En —
sjórinn er hinn sami, hættur hafsins jafn æsilegar, róður fiski-
mannsins miðar til fengs engu síður en leiðangur víkingsins. Hetju-
skapur við fiskveiðar, sem er óþekkt hugmynd í fornsögum íslend-