Tímarit Máls og menningar - 01.12.1944, Side 83

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
257
inga, samsamast í hugum seinni manna hetjuskap sækonunga í
frægum orustum: það þykir hlýða að jafna Eyjarhólabóndanum
og félögum hans til Jómsvíkinga. Gegnum þetta blekkjandi litgler
öðlast sjósóknarinn þá sagnhetjureisn, sem þjóðinni er nauðsyn að
miða líf sitt við, þó í augum nútímans virðist það allkaldranalegt
spott um auðgjafa þjóðarinnar og burðarstoÖir þjóðfélags vors,
sjómenn, að kalla þá „víkinga“ eftiri reyfurum fornaldar.
Svo hart er lífiö, svo fátæk þjóðin og verkmenningarsnauð, að
segja má einskis bita sé aflað lífshættulaust: að draga sér í soðið
jafngildir í þessu fiskimannalandi miskunnarlausum hernaði, oft
ákaflega mannskæðum. Sögur eins og þær, sem sagðar eru í Pabba
og mömmu, um lífsháska manna við hversdagslegustu störf, eru,
að því ég bezt veit, einsdæmi í Evrópu, og þvílíkum lífskjörum
helzt jafnandi til frummanna, sem eiga samanlagða náttúrukraftana
að óvin. Enginn frýr þessu fólki hetjuskapar, og þó er hetjuskapur
mannlífsins á þeirri öld, sem frá segir í Pabba og mömmu, ekki
falinn í merkilegri hlutum en öflun alnauðsynlegustu matfanga,
svo ótrúlegt sem slíkt má virðast í augum kynslóðar, sem ekki er
firnari þessum tíma en vér.
Mannvit og siömenning leiðir ekki endilega hvort af öðru, sið-
aöur maður getur verið heimskingi, frumstæður maður spekingur.
Og það er ekki eðlismunur, heldur forms, á Guðmundi í Eyjarhól-
um, söguhetju Eyjólfs Guðmundssonar, og hinum menntaða hetju-
dýrkara þrettándu aldar, sem sezt niður til að skrifa fræga íslend-
ingasögu; sú þjóð sem byggir landið í dag er að gáfnafari hin
sama og flutti hingað á níundu öld, bó örlög hennar hafi um skeið
nálgazt örlög íslendinga á Grænlandi. Bók Eyjólfs Guðmunds-
sonar er vitnisburöur um gáfaða þjóð, sem hefur orðið fyrir ein-
stæðri óhamingju og lifir ótrúlegu hundalífi. í siðmenntuðu þjóð-
félagi mundi maöur með skapferli, gáfum og mannkostum Guð-
mundur í Eyjarhólum hafa orðið mikill forgöngumaður.
Eitt er í fari þessa niðja hetjusögunnar, Eyjarhólabóndans, sem
mig langar að benda á sérstaklega, og þetta er réttskyn hans, sem
ég svo kalla af því mér er vant betra orðs. Til er eiginleiki, kallaður
farsæl hönd, sem sumir menn eru sannanlega gæddir, og lýsir sér
í því, að allt blessast, sem þeir koma nálægt: ef-þeir stofna lítið
17