Tímarit Máls og menningar - 01.12.1945, Side 70

250
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
„Það eru heldur engin undur. þó fátæku mennirnir séu tortryggn-
ir orðnir í þessu máli, því þeir sjá svo oft, að þeir sem ríkir eru
fara svo fyrirlitlega nteð þá, og vilja ei liafa þá öðru vísi en sem
þræla sína. Fátæklingarnir híða og dvelja Iengi með þolinmæði, svo
þeim er enginn gaumur gefinn, nema ef það skyldi vera til að hrækja
á J)á; en einhvern tíma verður J)essi J)olinmæði líka að vera á enda,
og þá rísa Jjeir upp sem óðir menn, enda eru þeir þá líka voðalegir,
því ekkert dýr er ógurlegra en maðurinn, þegar hann er rekinn að
heljarþröminni, — og hvað mun fremur knýja menn til örvinglunar
og æðis en hungur og sultur.“
Þegar síðari árgangur Norðurfara kom út. haustið 1849. höfðu
mörg og mikil tíðindi gerzt í stjórnmálabaráttunni. Ungverjar
höfðu gert uppreisn gegn harðstjórn Austurríkis, undir stjórn hins
glæsilega foringja, Ludvigs Kossulh. Þeir höfðu sigrað leigujíý
Austurríkiskeisara í hverri orustunni á fætur annarri, Jiótt við
margfalt ofurefli væri að etja, en loks orðið að lúta í lægra haldi
fyrir kúgurunum, eftir að Rússakeisari sendi mikinn her til lið-
sinnis við afturhaldið í Austurríki.
Friðrik Vilhjálmur hafði látið hermenn sína skjóta á vopnlítinn
mannfjölda BerJínarborgar, og þýzkur öreigalýður liafði litað göt-
ur höfuðstaðarins með hlóði sínu.
Metternich, hinn gamli, alræmdi aflurhaldsseggur, hafði orðið
að leggja niður völd í Austurriki, vegna einbeittrar framkomu al-
J)ýðu manna í Vínarborg.
Frá öllum þessum stóratburðum er skýrt mjög itarlega í Norður-
fara 1849. Þar skrifar Gísli langa ritgerð, sem ber nafnið: Frelsis-
hreyfingarnar meðal J)jóðanna. Sú ritgerð er um margt hin snjall-
asta og gefur góða hugmynd um ástandið í alþjóðamálum eftir Jressi
umbrot. Þá er rilgerðin ekki síður skýr vottur J)ess, hvernig djarf-
huga og róttækum mcnnum var innan rifja um J)ær mundir. Raunar
kemur víða fram hjá Gísla harla grunnfær söguskoðun, eins og í
hinni taumlausu aðdáun á „frelsisgarpinum“ Napóleon mikla, en um
hann segir: „Aldrei hefur verið uppi annar eins afbragðsmaður,
og svo eru miklir kostir hans, að menn mega gráta yfir lýtum hans
og þvo þau af.“
Það, sem gerir ritgerð Gísla skemmtilega, og lyftir henni hátt yfir