Tímarit Máls og menningar - 01.06.1950, Blaðsíða 39

RÆÐA A LISTAMANNAÞINGI 1950
29
íngarlega fullveðja þjóða, hefur verið af hendi leyst svipað afrek í
þágu íslenskrar menníngar og háskólinn er, nú er sem sagt fullsmíðuð
sú efsta hæð í menníngarlífi þjóðar, sem einn af ástsælustu frumkvöðl-
um þessarar byggíngar, Indriði skáld Einarsson, svo nefndi starfsemi
þjóðleikhúsa. Hér hefur verið reist leiksvið sem gerir ekki aðeins fært
að sýna á fullgildan hátt leikbókmentir veraldarinnar, heldur veitir
það íslenskum leiksköpunargáfum faung á að dafna og þroskast, ekki
aðeins sjónleiknum, heldur leiksviðlegri sýningarlist hverskonar, svo-
sem saungleik og danslist (óperu og ballett), — þeim listum sem taldar
eru með fegurstu skrautblómum menníngar. Vér listamenn viljum nú
af þessari orsök bera fram fyrir þjóðina það besta sem vér eigum í fór-
um vorum, hver eftir sinni getu, ef oss mætti takast að sannfæra þá
sem reist hafa þetta hús, um það, sem vér viljum sjálfir trúa um oss,
að vér eigum listir og búum yfir listgáfum sem verðskuldi slíkt menn-
íngarmusteri.
En þótt vér fögnum þjóðleikhúsinu og látum oss miklast þessi bygging,
þá sé það fjarri oss að halda því fram, að hér sé um að ræða einhverja
nýtilkomna ofrausn íslensku þjóðarinnar við listirnar. Ég veit ég þarf
ekki að fjölyrða um það í hópi listamanna og listelskra, hvað íslenska
þjóðin hefur afrekað í list á liðnum öldum, þó ytri ástæður hafi valdið
því að þau afrek voru unnin mestmegnis í einni listgrein, né hverja
lífsorku þessi þjóð hefur sótt í listirnar frá upphafi. Eldur menta og
lista hélt í okkur lífinu á þeim laungu myrku öldum, þegar öll ytri að-
búð þjóðarinnar var af því tagi að gereyðíng hennar lá við borð, —
samskonar líkamleg útsloknun og í bókstaflegum skilníngi beið ís-
lenska þjóðarbrotsins rúmlega dægursiglíngu fyrir vestan okkur, á
Grænlandi. Því má aldrei gleyma, að á þessum laungu öldum kulda og
myrkurs og áþjánar átti þjóðin einnig sitt þjóðleikhús þar sem örlög
manna voru ráðin í list og atburðir mannlegs lífs spegluðust og tákn-
uðust í margskonar skáldverkum, og þetta þjóðleikhús var íslenska
baðstofan, en þar birtust heimafólkinu á bænum sjónleikir og óperur
í formi sagnalesturs og rímnakveðskapar; ljósakerfið var reyndar ekki
eins fjölbreytt og á þessu nýa leiksviði, — þeir sem vit hafa á segja
að íslenska þjóðleikhúsið hafi eitt hið fullkomnasta lýsíngarkerfi sem
til sé í nokkru leikhúsi —, forfeður vorir höfðu aðeins dálitla grútar-
týru sem hékk í stoðinni. En skortur ljósatilbrigða og leikbúnaðs var