Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.06.1950, Blaðsíða 130

Tímarit Máls og menningar - 01.06.1950, Blaðsíða 130
120 TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR hans sem nú eru allt í einu orðin grunsamlega hjálpfús og greiðvikin; og fáleikar og drungi ríkja á hinu nýja heimili. Bjartur í Sumarhúsum. hinn herðabreiði kot- ungur sem einnig er bragvís hagyrðingur og góður fjármaður, byrgir svikin inni í bugskoti sínu og felur hinar viðkvæmari kenndir undir grímu kaldranalegrar, áleit- innar karlmennsku. „Sá sem dregur fram sínar kindur bvr í höll“, segir hann ein- beittur við sjálfan sig. Það eru mikil átök í þessum hluta sögunnar, þá er Bjartur leggur af stað út í hausthríðina í leit að kindum, en villist uppi á öræfum, ríður yfir beljandi fljót á hreintarfi, gistir í snjóskafli og verst svefni og kulda með því að kveða við raust allar þær vísur sem hann geymir í minni. Meðan þessu fer fram liggur kona hans ein heima í kofanum, dauðhrædd og þjökuð og hlustar á ýluna í storminum og jarminn í sauðkindinni sem Bjartur hefur lokað inni, unz hún drepur ána í vígahug og seður óstjómlega löngun sína í kjöt. Á sama hátt elur hún bam sitt alein í vetr- arkuldanum, hundurinn hergur barninu, en sjálf bíður hún bana: Bjartur lítur á þetta sem hálfgerða refsingu fyrir það að hann er ekki faðir þessa harns. Hann kvænist aftur upp á von og óvon fyrir atbeina prestsins, kofinn fyllist af krökkum sem flest deyja á veturna, eins og kindur hans. Það er Ásta Sóllilja sem stendur hjarta hans næst, dóttirin sem er afkvæmi annars manns; hún er önnur aðalpersóna sögunnar. Fögur er hún og vex upp eins og villijurt í mýrinni, hjálpar- vana í þrá sinni eftir ástúð og umhyggju. Ásýnd hennar her tvær ólíkar hliðar og er önnur Ijós en liin dökk, það eru hinir sundurleitu möguleikar í lífi hennar. En þegar veikleiki ástarinnar er annars vegar er Bjartur strangur: kvöld eitt í gistihúsi niður í þorpinu ýtir hann henni hranalega frá sér og meiðir hina ljósu hliðina svo að hún bíður þess aldrei bætur. Ásta Sóllilja verður kennararæfli að bráð, en eftir það rekur Bjartur hana frá sér út í örbirgð og tæringardauða. Og hann, óháður bóndinn, kemst stöðugt eftirminnilegar í raun um að sjálfstæði hans er umlokið fjárhagslegu ófrelsi. Eignamönnunum er hann ekkert annað en verkfæri til viðgangs og aukins gróða, eitt af mörgum. Ofriðurinn, heimsstríðið fyrra, hefur svikula velsæld í för með sér, kaupfélögin lofa alþýðunni samvinnu, en nýja húsið sem Bjartur reisir á lánum reynist óhæfur mannabústaður, og hin flóknu verðhréf og veð setja hann á höfuðið. „Að vera fátækur er einmitt þetta sér- kennilega ástand mannsins að geta ekki tekið á móti kostakjörum", segir Laxness með sínu gætna, tvísæja háði. Þar kemur að lokum að Bjartur gistir sjávarþorpið og etur ringlaður stolið brauð verkfallsmanna, honum flýgur skyndilega í hug að hann hafi ekki annað verið en þræll hinnar lognu liugsjónar um sjálfstæði bóndans. „Sjálfstætt fólk“ er tilbrigði Laxness við „Gróður jarðar". Lengi vel er stíllinn og andagiftin með áþekkum liætti, en smám saman kemur í ljós greinarmunur þess- ara skáldverka, og það sést áður en lýkur að einmitt þar má Laxness sín mest. Það felst enginn draumur um flótta frá mannlegu félagi í veruleika hinnar íslenzku heiðar, hin hamramma hetja hans öðlast ekki unað frumstæðrar sveitasælu, þvert á móti: hann er maður vonsvikinn, kröftum hans eytt til ónýtis, trú hans á villigöt- um. Andagift Laxness á ekki rót sína að rekja til dýrkunar sigursællar sjálfshyggju, lieldur félagslegs réttlætis. Innfjálgi hans er jarðbundin og gæðir leikandi hugar-
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.