Tímarit Máls og menningar - 01.06.1950, Blaðsíða 144

ÁSGEIR HJARTARSON:
Leiklist í Reykjavík I.
Vígsla Þjóðleikhússins
Það er sagt að menningarstig þjóða
megi öðru fremur ráða af rækt þeirri og
virkt sem ríkið sýni leikhúsmálum; nú
hafa Islendingar eignazt þjóðleikhús,
loksins! Saga þess er orðin löng og
greinir eflaust frá mörgum víxlsporum
og mistökum, en það látum við okkur
litlu skipta á þessari stundu. Á sumar-
daginn fyrsta fór vígslan fram, hinn 20.
apríl, það var merkilegur atburður, há-
tíðleg stund.
Það eru örlög leiklistarinnar að lifa
aðeins skamma hríð, en hverfa um leið
og tjaldið fellur og salurinn tæmist; og
þó er hún lífrænust og máttugust aUra
listgreina og sú er snertir okkur sterkast
og dýpst: í leikhúsinu er það maðurinn
sjálfur, ljóslifandi og holdi klæddur,
sem flytur okkur boðskap listarinnar.
Leiklistin er tengd skáldskapnum órjúf-
andi böndum og tekur tónlist og mynd-
list í þjónustu sína; í sölum Þalíu, hin-
um undarlega gerviheimi, ríkir hátíð,
leikur og gleði, þar vörpum við af okkur
fargi hins virka dags, kynnumst marg-
breytilegu, iðandi lífi. En leikhúsið á
framar öllu að vera skuggsjá aldarfars-
ins, eins og Hamlet komst að orði, það
á að vera framvörður menningarinnar,
túlkur hugsjóna, boðberi mikilvægra
sanninda. Þar eiga að hljóma kröfur um
félagslegt réttlæti, þar á að svipta grím-
unni af hræsni, ranglæti, kúgun, hindur-
vitnum og lífslygi. Og þar eigum við að
kynnast mannlegum sorgum og gleði,
ástríðum, dáðum og draumum, og þó
framar öllu okkur sjálfum, og ganga
þaðan víðsýnni og djarfari en áður.
En er ekki leikmennt okkar of fátæk-
leg og hjálparvana enn sem komið er?
Eru leikararnir íslenzku vaxnir þeim
mikla vanda sem stofnun Þjóðleikhúss-
ins leggur þeim á herðar? Spumingum
þessum hafa leikararnir svarað, svör
þeirra eru sjónleikarnir þrír sem sýndir
voru á vígsluhátíð leikhússins, „Nýárs-
nóttin“, „Fjalla-Eyvindur" og loks „ís-
landsklukkan“. Starfsmenn hins nýja
leikhúss lágu ekki á liði sínu, heldur
lögðu dag við nótt, það var hlutverk
þeirra að sýna þjóðinni allri hvers þeir
orkuðu og hvers af þeim megi vænta á
komandi árum. Allir tóku þátt í þessum
leikum, frægir leikarar og óþekktir, þeir
elztu sem þeir yngstu; og það er áhorf-
endanna að dæma.
Eflaust munu ýmsir láta sér fátt um
finnast, enda því vanastir að kalla ekki
allt ömmu sína, þeir hrista höfuðið eins
og þeir vildu segja: Islenzkur iðnaður!
Hinir munu þó fleiri sem viðurkenna að
íslenzk leiklist sé komin til furðumikils
þroska, og að sýningar þessar hafi verið
leikhúsinu til sóma — án þess að gleyma
þeim skorðum sem fámenni og illur að-
búnaður hafa löngum sett hinni göfugu
listgrein á landi hér.
íslenzk leiklist er ung að árum, jafn-