Tímarit Máls og menningar - 01.12.1952, Blaðsíða 17

GUNNAR BENEDIKTSSON
223
sögu þjóðar vorrar, og manndómur lifandi kynslóða verður jafnan
metinn eftir því, hvert þrek og hvern baráttuvilja þær sýndu í því blekk-
ingamoldviðri, sem nú geisar. I júní 1940 segir Gunnar Thoroddsen:
„Þær raddir heyrast, að nú eigi ekki og megi ekki minnast á sjálfstæðis-
og þjóðernismál. . . . Ef raddir þjóðernis og ættjarðarástar þagna, þá
kann það líka að leiða af sér, að erlend stórveldi, t. d. það herveldi, er
nú heldur oss í greipum, taki að líta svo á, að sjálfstæðið muni oss ekki
svo tiltakanlega fast í hendi, og leyfi sér því í framtíðinni frekari íhlut-
un um mál vor en ef hér stæði samhent, vakandi þjóð, einhuga og ein-
dregin um að heimta aftur sitt fulla frelsi og forráð eigin mála.“
Þannig mælir einn af helztu postulum borgarastéttarinnar á því herrans
ári, og hann er ekkert einangrað fyrirbæri meðal hinna ráðandi stétta.
En tæplega tíu árum síðar rennur upp Þrítugasti marz. Hvað hefur
gerzt á þessu árabili, sem verður því valdandi, að öll íslenzka yfirstétt-
in svíkur helgustu skyldur sínar við þjóðina? Um það fjallar síðasta
rit Gunnars Benediktssonar, Saga þín er saga vor. Þetta er rit um
syndafallið, um það hvernig snákur auðvaldsins tælir, gabbar og hlunn-
fer íslenzka borgarastétt, svo að hún vinnur sér til óhelgi í íslenzku
þjóðfélagi. Gunnar rekur atburðina eftir öllum þeim skjallegu gögn-
um, sem tiltækileg eru, og lætur þá tala sínu máli. Hér er þó ekki um
að ræða þurra staðreyndaskrá, heldur eru íslenzkir atburðir tengdir
þungum straumi tímans á vettvangi alþjóðastjórnmála. Gunnar sér vítt
um veröld hverja í þessu riti sínu og leggur öllum íslendingum í hend-
ur bók, sem þeir mega ekki án vera, hvar í flokki sem þeir standa.
Þótt Gunnar Benediktsson geti ekki sett heimspekikerfi marxismans
í lífræna snertingu við niðurstöður sínar um viturlega og siðferðilega
starfsháttu, þá ratar hann engu síður á það að tileinka sér vinnubrögð
marxista í sagnfræðilegum ritum. Hann kryfur þjóðfélagið á líkan hátt
og hann hafði sálgreint einstaka fulltrúa þess og sýnir oss á ljósan hátt
hina háttbundnu þróun stéttaþjóðfélagsins. í óúlkomnu riti um Sturl-
ungaöld grefur hann fyrir rætur þeirra atburða, sem gerðust hér á
landi 1262 og varpar þar nýju ljósi þekkingar sinnar og skarpskyggni
á menn og málefni. Það rit mun skerpa skilning vorn á atburðum líð-
andi stundar, þótt ólíku sé saman að jafna. Glæsilegasti þegn höfðingja-
stéttar Sturlungaaldar, Snorri Sturluson, samdi níðritið Heimskringlu
um Noregskonunga þjóð vorri til varnaðar í viðskiptum við norska