Tímarit Máls og menningar - 01.12.1952, Side 74

280
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
C) „Þeir skulu ekki plata okkur“.
Eitthvert ömurlegasta fyrirbærið í umræðum um nútímalist er sú
marghausaða óvild sem oft virðist á undarlegan hátt vera sprottin-bæði
af minnimáttarkennd og hræðslu og stundum nálgast sjúklegt hatur.
Þegar við gætum betur að könnumst við reyndar við fyrirbærið. Það
er hræðslan við það sem menn þekkja ekki, við hið nýja, löngunin til
að halda kyrru fyrir í þeim vanabundnu formum sem menn hafa ein-
hverntíma komizt í, af tilviljun. Það er sama sálræna fyrirbrigðið og
hræðslan við „útlendinga“ og „isma“ sem Barrows Dunham talar um í
bókinni Hugsjónir og hindurvitni (bls. 121—122) L þessi hræðsla sem
snýst oft upp í hið sjúklegasta hatur, sem er áreiðanlega versta tegund
haturs ef svo má að orði komast; í samanburði við það held ég allt
annað hatur sé guðs gjöf.
Blaðaskrif manna sem finnst þeir þurfa að veita þessu hatri útrás eru
með algengustu „menningarfyrirbærum“ hér á landi. Ásmundur, Sept-
embersýningarmenn, ung skáld eru talin sitja á svikráðum við heil-
brigða skynsemi, ætla sér að hafa eðlisgreint alþýðufólk að fífli, og
höfundarnir kreppa hnefana líkt og ætti að fara að rífa ofan af þeim
þakið og æpa: Þeir skulu aldrei plata okkur, við erum ekki eins vit-
lausir og þeir halda. Og satt er það, ný list rífur alltaf ofan af manni
þakið, þak vanans. Og þegar menn hafa ekki vanann fyrir leiðarstein
finnst þeim þeir standa einir uppi og yfirgefnir, þeir halda að þeir
muni gera skandal, og viðbrögð þeirra eru ótti, spéhræðsla og hatur.
Ekki alls fyrir löngu rakst ég á ritsmíði sem mér finnst slíkt afrek í
að túlka þversummu þessara menningarfyrirbæra að ég get ekki stillt
mig um að birta hér nokkurn hluta hennar:
Mín vegna mega hinir lánsnauðu riddarar hinnar abströktu listar
þeysa gandreið á öllum listsnobbum og „listfrœðingum“ veraldar um
þveran og endilangan sinn óhlutrœna og óskilvitlega hugmyndaheim
svo lengi sem óbrjálað og eðlisgreint jólk lítur á þá eins og þau við-
undur sem þeir eru. En við megum ekki ganga þess dulin, að jjöldi
manna hejur enn á ný sannað hina sígildu dœmisögu um nýju jötin
keisarans, með því að taka þessa menn alvarlega — jafnvel reynt að
1 Ef ég man rétt hefur Bjarni Benediktsson líka talað stundum mjög illa um
„útlenda isma“ — nákvæmlega þessi orð — í ritdómum sínum.