Tímarit Máls og menningar - 01.12.1952, Side 118

324
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Gísli hefur sjálfsagt verið ónýtur í
dönskura lögum, en á öðrum efnum, er-
lendum tungumálum og bókmenntum,
er þekkingin mikil hjá tvítugu ung-
menni. Það mun ekki ofmælt sem útgef-
andi segir í inngangi, að æskuverk hans
séu „í flokki þess snjallasta sem gert
hefur verið á íslenzku af mönnum á lík-
um aldri.“ En lífsreynsla hans og mennt-
un eru meiri en aldur stendur til, og
þess vegna gægist barnið út úr dagbók-
inni og öðrum verkum hans frá þessum
tíma.
Eins og gefur að skilja er dagbókin
framar öllu heimild um höfundinn sjálf-
an og skiptir mestu máli fyrir þá sem
leggja hug á Iiann og verk hans. En hún
er skrifuð á örlagastundu íslenzku þjóð-
arinnar, og þar her fyrir augu marga þá
menn sem höfðu á þessum tíma eða síð-
ar meir djúp áhrif á menningu þjóðar-
innar og baráttu til sjálfsforræðis. Af
þeirri sök er þessi bók öndvegisrit í sögu
íslendinga — og er sagan ekki allt? spyr
höfundur sjálfur á einum stað. Við hefð-
um reyndar kosið að hann hefði sagt
miklu rneira frá félögum sínum og öðr-
um kunningjum, lýst skoðunum þeirra,
haft orð þeirra eftir og lagt á þá sinn
dóm, jafnvel þótt stundum hefði orðið
sleggjudómur eins og sumt af því sem
sagt er um menn í dagbókinni. Mörgum
af þeim sem hér koma við sögu kynn-
umst við aðeins að nafninu til, og af
öðrum bregður fyrir stöku leifturmynd-
um. En við tökum fegnir því sem sagt
er; af því efniviðurinn er svo merkileg-
ur þá er fengur að hverjum drætti sem
í liann er ristur. Og margt má læra af
því að fylgja Gísla Brynjúlfssyni á
flökti hans, fleira en það sem sagt er
berum orðum. Saga hans er líka saga
margra annarra ungra manna sem leit-
að hafa menntunar í önnur lönd, ekki
sjaldnast til borgarinnar við Eyrarsund,
átt þar heima árum saman, einmana í
allri mannmergðinni, dreifðir af hinum
margvíslegu áhrifum, sinnulitlir við
námið, en ná þó ef vel tekst til sæmi-
legu jafnvægi að lokum og láta sér þá
árangurinn vel líka. Flesta daga rápar
Gísli niður á kaffistofu Mjóna og kem-
ur þar sjaldan að tómum kofunum, það
eru fleiri stúdentar en hann sem hafa
„sleppt að heyra“ Bornemann og Gram.
Það þætti víst ekki efnilegt ef stúdent-
ar við háskóla Islands væru aðrir eins
ógnar slæpingjar, sætu við kaffiþamb
og dagblaðalestur árum saman unz þeir
skriðu gegnum emhættispróf eða hættu
með öllu að látast stunda nám. En í
daghók Gísla má líka finna skýringu á
því að þeir gömlu menn dugðu eins vel
og raun ber vitni þrátt fyrir allt skrópið.
Gísli er orðinn fjölmenntaður maður
tuttugu ára gamall af því að gleypa í
sig í belg og biðu erlendar bækur, blöð
og tímarit, auk íslenzkra bókmennta sem
síðar urðu aðal viðfangsefni hans. Sama
máli hefur gegnt um marga af jafnöldr-
um hans, sem hafa ávaxtað sitt pund með
verkum vel þótt þeir hefðu ekki háar
einkunnir úr háskóla. Síðan hefur margt
hreytzt, og nú væri sjálfsagt hvorki væn-
legt né æskilegt að stúdentar fetuðu í
þeirra spor. En hollt er að minnast þess,
að fleiri hafa verið hlutgengir en exam-
ensmenn okkar stálhörðu vélaaldar.
Eiríkur Hreinn Finnbogason hefur
búið bókina vandlega til prentunar og
ritað inngang og skýringar við livern
dag, og er mikil stoð að þeini, því Gísli
hefur ekki haft ófróða lesendur tuttug-
ustu aldar í liuga þegar hann ritaði dag-
hók sína. Eg liefði kosið að skýringarn-
ar hefðu verið nokkru fyllri, sumt er lát-