Tímarit Máls og menningar - 01.03.1954, Blaðsíða 40

30
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
aðra búfasta vanaþræla. Sígaunum er frámunalega lagið að egna á sig
yfirvöld, sem venjulegt fólk hefur lært að umbera, þótt ekki sé nema af
illri nauðsyn. Hinar blíðu viðtökur snerust því skjótt í ómannúðlegustu
ofsóknir. I flestum vesturevrópulöndum voru allir karlmenn af sígauna-
kyni drepnir, ef náðust, en konur og börn kvíuð í tukthúsum — nema
galdrakonur brenndar. En tröllasögurnar um spádóms- og galdragáfur
sígauna urðu frjór jarðvegur fyrir hjátrú evrópubúa, og eftir að róman-
tíkin ruddi sér rúm í skáldskap urðu sígaunar brátt hetjuþjóð í sögum
og Ijóðum. Sígaunastúlkan, þessi umkomulitla tötratelpa, varð „kald-
rifjuð, svarteyg töfradís, sem hélt þráðum stjórnmálanna í höndum sér
og lokkaði ríkis-leyndarmál fram á varir æðstu valdsmanna, meðan þeir
hvíldu í faðmi hennar“ (Nexö). Karlmennirnir voru rómaðir sem mestu
tónsnillingar veraldar, enda þótt fæstir þeirra kynnu tök á öðrum hljóð-
færum en kastanjettum og tambúrínum. Og sígaunakerlingarnar hverfðu
hugum manna með alls kyns töfradrykkjum eða þá augunum einum sam-
an. Þá voru sígaunadansarnir ekki síður víðfrægir, „þessi dans, sem er
gersneyddur allri fegurð og getur einna helzt talizt til hins taumlausa
tjáningarfrelsis dýranna,“ eins og Nexö segir; og ummæli Karels Capeks
eru svipuð í ferðaminningum hans frá Spáni: „þau dansa hinn venjulega
tvídans, karl og kona saman; og konan er subba, ef ég má svo að orði
kveða, en karlmaðurinn fruntamenni, sem dregur hana eftir jörðinni“.
Og síðast en ekki sízt voru svo sígaunasöngvarnir, sem hafa haldið svo
frægð sinni, að milljónungar frá öllum hornum heims flykkjast enn í dag
til Andalúsíu til að heyra sígaunana syngja söngva sína í rökkrinu undir
olíuviðartrjánum eða á götum úti.
Þessi sígaunarómantík er að sjálfsögðu ekki sprottin af engu. Sígaun-
ar hafa löngum haft af því atvinnu að spá í lófa, leika á hljóðfæri, dansa
og syngja. Nokkrir sígaunar hafa orðið frægir fiðlusnillingar, og furstar
og greifar sóttust eftir að hafa þá við hirðir sínar fyrr á öldum. Sígaun-
ar eiga einnig gullfallega söngva — t. d. hina svonefndu cante jondo, sem
síðar verður að vikið — og þeir hafa átt skáld á heimsmælikvarða, svo
sem skáldkonuna Gina Ranjicic. En þetta eru undantekningar, og yfir-
leitt standa sígaunar á lágu menningarstigi eins og eðlilegt er, því að þeir
hafa aldrei mátt vera að því að læra fyrir flakkinu.