Tímarit Máls og menningar - 01.03.1954, Blaðsíða 100

90
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR'
„Hvað verður um heimspeking, þegar hann er orðinn að bitheini yfir-
valdanna? Við munum eftir, hvernig fór fyrir Sókrates, Giordano Bruno
og Spinoza. Þeir stóðu ósveigjanlegir umkringdir fjandmönnum og
lentu í átökum við þá, af því að þeir vildu ekki láta af hugsjónum sín-
um. Einnig eru dæmi manna sem reyndu að nokkru að laga sig eftir að-
stæðum. Descartes eyddi tuttugu árum í útlegð í Hollandi, Locke fimm:
árum. Mér finnst þeir ekki minni menn, þótt þeir væru varkárir, en fram-
koma Sókratesar virðist skynsamlegri og betri. Það er að miklu leyti háð
hlutum sem eru ekki á okkar valdi, hverja leið við veljum,. .. komi árás-
in óvænt, verður að standast hana og taka á móti.. .
Þeir kostir sem buðust mér, voru þess eðlis að í rauninni var ekki um
neitt að velja. Annaðhvort var að afneita liðinni ævi minni og lífsskoð-
unum, játa að ég væri fífl eða hrakmenni og segja eftir öðrum mönn-
um, eða ég varð að verja mig og lífsskoðanir minar og um leið verja full-
rétti kennarastéttarinnar. Fyrri kosturinn var svo auvirðilegur, að hann
kom alls ekki til mála, og ég valdi þann síðari með hikleysi sem virtist
næstum ósjálfrátt. Seinni kosturinn var að vísu ekki þrautalaus. Eg vil
ekki láta svo sem ég hafi ekki vitað af kvíða og andvökum... En ýmsir
hlutir urðu mér til hughreystingar, og ég skal segja ykkur, hverjir þeir
voru . .. Það var sterk tilfinning þess að ég hefði tekið rétta stefnu og að
hverjar sem afleiðingarnar yrðu fyrir mig, gæti ekki hjá því farið að þær
yrðu hagstæðar stéttarbræðrum mínum og landi mínu. Eg hef þreifað á
að slík tilfinning veitir feiknalegan styrk. Aðrir hughreystandi hlutir
komu í ljós eftir á, þegar ég var búinn að ljúka þessu af og út í bardag-
ann var komið og brýrnar brotnar að baki fyrir fullt og allt. Og ég verð
að segja ykkur frá því, að síðastliðnar þrjár vikur hef ég reynt hamingju
sem er ríkari og að því er mér virðist göfugri en sú sem ég hef notið fyrr.
Hún er sprottin af fögnuði út af því að hafa uppgötvað að maður getur
gert það sem verður að gera, enn fremur af fögnuði út af því að hafa
sigrazt á gömlum ugg og kvíða, og umfram allt af þeim fögnuði sem er
að því að njóta endurnýjaðs og einlægs ástrikis af hendi vina sinna.
Eg segi ykkur þetta, svo að þið getið skilið hið raunverulega innihald
baráttunnar. Ofsóknarmenn okkar reyna að koma því til leiðar að mönn-
um hefnist fyrir drengskap, en hljóti umbun fyrir glæpi. En í raun og
veru er þeim þetta ofviða. Þeir kunna að valda ótta, en ekki óviðráðan-
lega; þeir kunna að skapa hatur, en ekki lengi. Okkur andstæðingum