Tímarit Máls og menningar - 01.03.1954, Blaðsíða 54

44
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
iðja óþekkt — New York var háborg tækniþróunar, allt gekk fyrir vél-
um og maðurinn var orðinn lítið annað en smáhjól í risavaxinni gull-
kvörn. Þetta virtist óskiljanlegur heimur — allt of stór og ankanna-
legur til að fá nokkurn botn í hann.
En García Lorca var skáld — hann kunni að skoða. Lítill hnokki hafði
hann vegna veikinda orðið að sitja hjá og horfa á önnur börn leika sér.
En honum var það nóg. Hrynjandin í leik þeirra náði sál hans og varð
honum efni í sjónleiki, síðar listræn ljóð. Mörg fegurstu ljóð hans eru
lýsingar á börnum að leik, barnasöngvar eða viðtöl við börn. Ungur
maður berst hann inn í hringiðu erlendra liststrauma. En hann sogast
ekki í kaf; hann skyggnist í barm sér, stendur fastur fyrir eins og klettur,
öldurnar brotna á honum, en brjóta hann ekki, og hann hirðir úr brek-
anum allt, sem ósvikið er, en leyfir hinu að fljóta hjá. Eins fer hann nú
að í New York. Hann gengur um og athugar, reynir að átta sig á þessum
undarlega heimi, spinnur Ijóðþræði úr einstökum áhrifum og safnar
siðan þráðunum saman. En það er ekki auðvelt. Hann verður að smíða
sér bæði form og nýtt mál, nýjan tjáningarhátt — líkt og Laxness, þegar
hann samdi Atómstöðina. Og lausnin varð eins konar heimabruggaður
súrrealismi, en ytra form Ijóðanna var eiginlega hreinn andalúsíubúi í
erlendum fötum, nýjum og nýjum frá degi til dags.
García Lorca hraus hugur við þessum vélræna heimi: „New York er
Senegal með vélum,“ sagði hann síðar í viðtali við spænska hefðarkonu,
sem dáðist mjög að öllu þar vestra. Athygli hans beindist, eins og
ávallt, fyrst og fremst að mönnunum, mannlegum örlögum. Honum
fannst stórborgarmúgurinn rótlaus, einmana, óttasleginn og úr jafnvægi.
Vélarnar drottnuðu, en náttúran og lífið voru lítilsvirt. Og hann heyrir
náttúruna og lífið hrópa á hefnd, hrópa dauða yfir þennan óskapnað,
sem heldur þeim undir járnhælnum.
Negrarnir verða honum tákn hins kúgaða lífs, sem krefst réttar síns,
heimtir örlög sín í hendur vélanna og gerir þær að þjónum sínum. Hann
reikar langstundum, ekki sízt á næturþeli, um negrahverfið, Harlem.
Hann gengur framhjá gistihúsi, og fyrir dyrum úti stendur biksvartur
beljaki í álappalegum einkennisbúningi dyravarðar. Þar sér García
Lorca konung negranna kominn, og hann yrkir til hans merkilegt kvæði:
„Óður til konungsins í Harlem“ (Oda al rey de Harlem). García Lorca
þreytir stöðugt leit að sannri lífskviku í þessum kraumandi kjötkatli, en