Tímarit Máls og menningar - 01.03.1954, Síða 89

'OPIÐ LAND • LOKUÐ MENNING
79
En ég finn glöggt, mér til óhugnaSar, að mannúS og list eru mér kær
af því aS ég er sonur tiltekinnar menningar á ákveSnu skeiSi sögunnar.
Allt siSferSislegt og listrænt mat er hlutdrægt, hlýtur aS vera þaS.
Mér skilst, eigi ekki aS gefast upp, aS hlutlausasta leiSin til aS nálgast
lítiS eitt gildissviS menningar, sé aS leita til þeirrar myndar, er brugS-
iS var upp áSan. Menning er aSlögun, leit jafnvægis milli hugmynda-
heims og veruleika; hún er struktur, flókin og margsett mynd; hún
breytist, þróast; hún er alltaf sjálfri sér lík, en aldrei hin sama. En
rnynd getur veriS stórfenglegt listaverk eSa óreiSulegar klessur, punkt-
ar og strik. Gildi menningar er sennilega fólgiS í hinni innri samræm-
ingu, harmóníu myndarinnar, í þeirri sál, sem lýsir af fleti hennar.
Þessi sál getur veriS innbyrSis ósamstæS, einn þáttur kveSiS annan
niSur, einn litur í skerandi ósamræmi viS annan. Hún getur einnig ver-
iS sterk, fögur, af því aS hver geisli gefur öSrum fylld. ÞaS er styrk-
leiki þessarar sálar, sem kannar leyndardóma veruleikans, grípur um
innstu verund hlutanna; styrkleiki, sem einkennist af sveigjanleika og
hæfni til sívaxandi abstraktionar; — abstraktion, nauSsynleg til þess aS
menningin feli í skauti sér veruleikann og nái um leiS óendanlega langt
út fyrir hann; — nauSsynleg einnig til þess aS menningin dýpki og
breikki sviS sitt um leiS og hún lengir sögu sína.
Ahnennt er litiS á menningu sem heild, eign heils þjóSfélags. ÞjóS-
menningu er svo skipt niSur í nokkra aSalþætti: vísindi, siSgæSi, list-
ir. FramleiSsla þjóSarinnar á hverju þessara sviSa er rannsökuS, henni
lýst, og jafnvel borin saman viS afrek annarra þjóSa.
ViS munum ekki fást viS þessháttar viSfangsefni í þessu stutta yfir-
liti, heldur benda á, aS einnig má rannsaka menninguna frá þjóSfélags-
•og sálfræSilegu sjónarmiSi. AS vísu er fyrri tegund rannsóknanna alls
ekki óháS þeirri síSari, né heldur hiS gagnstæSa. Lokastig menningar-
athugunar felst einmitt í því aS sameina þaS, sem aS var skiliS af
fræSilegri nauSsyn. Þá fyrst fæst björt sýn yfir þaS, sem viS köllum
þjóSmenningu.
Frá þjóSfélags- og sálfræSilegu sjónarmiSi má athuga menningu á
ýmsa vegu. ViS getum t. d. athugaS hana eftir dreifingu íbúanna um
sveitir og héruS landsins. Jafnvel í svo fámennu landi sem íslandi ber
menningin ekki nákvæmlega sama svip, eftir því hvort um Austurland
eSa VestfirSi ræSir, NorSur- eSa SuSurland. Reykjavík er talsvert sér-