Tímarit Máls og menningar - 01.03.1956, Side 24

ELIAS WESSÉN
Ræða haldin á Nóbelsliátíðinni
í Hljómlistarhöllinni í Stokkhólmi
Yðar hátignir, yðar konunglegu tignir, herrar mínir og írúr.
Island er frumheimkynni frásagnarlistar hér á Norðurlöndum. Það á rót
sína að rekja til séreiginda og þróunar íslenzks þjóðfélags. Á íslandi skorti öll
skilyrði til þess, að þar gæti myndazt stéttaþj óðfélag í miðaldastíl með skörp-
um skilum og andstæðum milli kirkju og almennings, lærðra manna og bænda.
Þar varð bókaramennt ekki sérréttindi fáeinna latínulærðra klerka eins og
annars staðar. Lestrar- og skriftarkunnátta var þegar á miðöldum miklu al-
gengari meðal almennings á Islandi en í öðrum löndum Evrópu. Þar með
sköpuðust forsendur fyrir því, að færður yrði í letur á móðurmáli hinn forni
skáldskapur, sem féll í óvirðingu og gleymsku annars staðar á Norðurlöndum,
jafnvel í voru landi.
Þannig atvikaðist það, að þessi litla, fátæka þjóð á afskekktu eylandi skapaði
heimsbókmenntir, samdi slíkar frásagnir í óbundnu máli, að aldir liðu, áður
en aðrar Evrópuþjóðir eignuðust nokkuð, er til þess yrði jafnað. Rit Snorra
og Islendingasögurnar munu jafnan verða hátindar þeirrar listar að lýsa
mönnum og atburðum og fyrirmynd um lýsandi, skýran og þróttugan stíl.
Höfunda að íslendingasögum er yfirleitt ekki getið. Þær eru ávöxtur af listgáfu
og sjálfstæðu sköpunarafli heillar þjóðar.
Fornsögurnar hafa ávallt verið í miklum metum á íslandi. Þangað hafa ís-
lendingar sótt huggun og þrótt á myrkum öldum nauða og örbirgðar. Enn í
dag eru Íslendingar mesta bókaþjóð á Norðurlöndum, miðað við mannfjölda
og þjóðhagslegar aðstæður.
Til þess þarf reginmátt, að endurnýja á vorum tímum sagnalist, er á sér
slíka erfð. I hók sinni um alþýðuskáldið Ólaf Kárason, sem fjallar sérstak-
lega um vandamál og hlutverk skáldskaparins, lætur Halldór Laxness eina af
söguhetjunum komast svo að orði: „Ef þér tekst að yrkja það (o: kvæðið) í
14