Tímarit Máls og menningar - 01.03.1956, Blaðsíða 58

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
og líkamlega þolraun þessara útlegð-
arára varð ofviða hraustari mönnum
en honum. Fjölmargir af meðföngum
hans misstu vitið, en aðrir tærðust
upp vegna slæmrar aðbúðar. Áður en
Dostojefskí Var handtekinn hafði
hann sýnt merki sjúklegrar tauga-
veiklunar, og nú ágerðist þessi sjúk-
dómur og varð að illkynjaðri floga-
veiki sem þjáði hann til æviloka.
Eftir tíu ára útlegð var honum leyft
að hverfa aftur heim til Rússlands.
Hann hóf þá útgáfu tímaritsins
„Vremja“, sem var fljótlega gert upp-
tækt vegna misskilnings. Hann stofn-
aði nýtt tímarit, „Nútímann“, en varð
að hætta útgáfu þess eftir nokkra
mánuði af fjárhagsástæðum. Hann
hafði af frjálsum vilja tekið á sig
skuldabagga bróður síns, sem var
nýlátinn, auk þess sem hann hafði
heitið að sjá fjölskyldu hans fyrir við-
urværi. Tekjur hans af ritstörfum
hrukku skammt, og hann var jafnan
nauðbeygður að birta skáldsögur sín-
ar sem framhaldssögur í tímaritum
jafnóðum og hann samdi þær. Oft var
hann landflótta vegna skulda.
Og ofan á örbirgðina og flogaveik-
ina, sem þrisvar-fjórum sinnum á ári
sló hann til jarðar og rændi hann
starfsþreki vikum saman, bættist sjúk-
leg spilafíkn. Hún greip hann aftur og
aftur eins og djöfulæði: Hann lagði
þá dag við nótt við spilaborðið í ör-
væntingarfullri von um að vinna milj-
ónir og losna úr þeim skuldaklafa sem
herti æ fastar að honum — unz hver
eyrir var glataður og allt sem hægt
var að koma í verð, jafnvel erfðagrip-
ir eiginkonu hans. Öll manndómsár
hans voru linnulaus martröð, píslar-
vætti. Þegar loks hægðist um átti
hann skammt eftir ólifað.
En þrátt fyrir þessa vonlausu að-
stöðu tókst Dostojefskí að semja
snilldarverk sem seint munu fyrnast.
Það má lengi um það deila að hve
miklu leyti lífsskoðun Dostojefskís
hafi átt rætur í eðli hans, og hverju
ytri aðstæður réðu um mótun hennar.
Foreldrar hans voru trúhneigðir og
iðkuðu mjög að lesa ritninguna upp-
hátt fyrir börn sín. Það má því ætla
að Dostojefskí hafi orðið fyrir sterk-
um trúarlegum áhrifum sem barn.
Þar á móti kemur að hann hataði og
óttaðist föður sinn, sem var ómann-
úðlega strangur. í bréfum hans sem
ungs manns ber lítið á trúhneigð.
Fyrsta skáldsagan, Fátækt fólk, er
undir greinilegum áhrifum frá raun-
sæisstefnunni sem þá hafði nýverið
eignazt fulltrúa í rússneskum bók-
menntum. Róttækir gagnrýnendur
hófu bókina til skýjanna og Dosto-
jefskí kemst í samband við ungt fólk
sem veltir fyrir sér þjóðfélagslegum
og menningarlegum vandamálum.
Hann er ungur maður og opinn fyrir
nýjum áhrifum. Ekkert bendir til þess
að hann eigi eftir að verða óbeinn
48