Tímarit Máls og menningar - 01.03.1956, Blaðsíða 101

UMSAGNIR UM BÆKUR
öld og síðar, heldur söfnuðu þeir hvor um
sig sögum úr sérstökum flokkum og af sér-
stökum ástæðum. Jón slægist einkum eftir
sögum af „margfróðum klerkum og fremur
meinlitlum galdraglettingum þeirra“, eins
og útgefandi segir, enda skiljanlegt að hann
hafi viljað draga taum galdramanna, þar
sem hann var sjálfur kærður fyrir galdur
og hefur vafalítið fengizt eitthvað við kukl.
Ámi Magnússon hefur aftur á móti einkum
leitað eftir sögum sem áttu að gerast í fom-
öld, og tengdar eru persónum úr fomsögum;
svo er t. d. um sögur þær um Sæmund fróða
sem hann hefur tínt saman; hins vegar hef-
ur hann einnig látið skrifa upp handa sér
fáein hrein ævintýri. Má ætla að hann hafi
viljað halda þessum sögum til haga framar
öllu í þeim tilgangi að forða frá glötun
hverjum fróðleiksmola sem snerti fomöld
Islendinga. Hitt er vitað mál að Ámi hafði
megnustu fyrirlitningu á aliri hjátrú og
hindurvitni, og era um það nægir vitnis-
burðir frá hans hendi.
Þó að sögur þessar gefi því ekki rétta
mynd af þeim grúa þjóðsagna sem gengið
hefur í munnmælum á 17. öld, eru þær hin-
ar merkustu fyrir allar rannsóknir á íslenzk-
um þjóðsögum. Utgefandinn, Bjami lektor
Einarsson, hefur skrifað mjög ýtarlegan
inngang að útgáfunni, þar sem er saman
kominn mikill fróðleikur um sjálfar sög-
urnar, aðrar gerðir þeirra raktar bæði í ís-
lenzkum söguni og erlendum, lýst þróun
þeirra og upptökum. Er þetta hið þarfasta
verk og gagnlegasta öllum þeim sem þjóð-
sögum sinna og fróðlegt öllum öðrum les-
endum. Enn fremur hefur Bjami ritað all-
rækilega uin Jón Eggertsson, einkum um
ritstörf hans og þá þætti úr ævi hans sem
komu þeim við, en um Jón hefur sama sem
ekkert verið skrifað að gagni áður. Allur
inngangurinn ber vott um mikla vandvirkni
og nákvæmni engu síður en staðgóða þekk-
ingu á efninu.
Meginið af sögunum sem hér birtast hafa
að vísu komizt á prent í einhverri mynd
áður, en flestar þeirra verið fremur illa
gefnar út, og sumar næsta brenglaðar. Er
því mikill fengur að fá þær loks í nákvæmri
textaútgáfu, svo að ekki er lengur um að
villast hvernig frá þeim var gengið í fyrstu,
enda finnur hver sem smekk hefur á máli
að tungutak þessa texta ber óspjallaðan
svip sinnar aldar.
Síðari bókin sem nefnd var í upphafi,
Kvæðabók úr Vigur, er merkileg nýjung í
útgáfustarfsemi íslenzkra rita frá síðari öld-
um. Þetta er langstærsta handrit íslenzkt
frá 17. öld sem ljósprentað hefur verið (það
helzta sem áður hefur verið gert af því tagi
eru ljósprentanir á passíusálmahandriti
Hallgríms Péturssonar og uppskrift Jóns
Erlendssonar á Islendingabók). Bókin er
nú 332 blöð að stærð og hefur að geyma
allskonar skáldskap, fornan og nýjan, sem
mönnum hefur þótt eign í á 17. öld; þó eru
þar hvorki fomkvæði né rímur.
Handritið er eitt þeirra mörgu bóka sem
skrifaðar voru undir handarjaðri Magnúsar
Jónssonar hins digra í Vigur (1637—1702),
en hann var einn mesti bókasafnari sinnar
tíðar á fslandi. Bókasöfnun hans var með
þeim sérstæða hætti að hann safnaði að sér
sögum og kveðskap og lét skrifa það upp
lianda sér, og skrifaði jafnvel sumt sjálfur,
])ó að ekki þyrfti hann að horfa í kostnað
við að borga skrifurum, því að hann var
auðugur niaður. í inngangi sínum telur Jón
Hrlgason tuttugu stór handrit sem vitað er
með vissu að Magnús hefur látið skrifa, en
auk þess eru allmörg fleiri sem sennilegt er
að runnin séu frá honum, og vafalítið niá
telja að eitthvað hafi glatazt með öllu.
Magnús hafði ýmsa menn til að skrifa fyrir
sig, enda kemur það glöggt í ljós í Kvæða-
bókinni, þar sem á henni era tólf skrifara-
hendur, en af þeim munu tvær vera rithend-
91