Tímarit Máls og menningar - 01.07.1957, Blaðsíða 30

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
en þeir kenndu sig samt við Provincetown
og kölluðu sig the Provincetown Players
eða Provincetown leikararnir. Þeir tóku
tígulsteinahús á leigu í McDouglasgötu og
breyttu því á skömmum tíma í lítið leikhús,
sem 0’ Neill skýrði og gaf nafnið The Play-
wrights’ Theatre eða Leikskáldahúsið. Ein-
hverju sinni, er borin var fram tillaga í
leikhúsráði að taka verk Tsókovs til svn-
ingar, lagðist O’Neill eindregið gegn því,
þar sem hann taldi það stríða gegn stofn-
skrá og markmiði félagsins að kynna al-
menningi sjónleiki erlendra höfunda,
hversu ágætir sem þeir kynnu annars að
vera, og var þá alveg horfið frá því ráði fyr-
ir hans orð. A leið austur til Cardiff var
meðal fyrstu verkanna, sem félagið sýndi í
nóvembermánuði 1916. Fyrir morgunverð,
annar einþáttungur eftir 0’ Neill var svo
leikinn mánuði síðar. Fyrir morgunverð er
í rauninni ekki annað en látlaus reiðilestur,
sem kvenskass eitt ætlar manni sínum að
tjaldabaki, og endar á því, að eiginmaður-
inn sker sig á háls utan sviðs um leið og
liann gefur frá sér langt, kæft kokhljóð.
0’ Neill lék eiginmanninn og endaði þar
með leikferill hans.
Upp úr 1920 fóru jafnt glöggskyggnir
leikhúsmenn sem listunnandi menntamenn
að gefa 0’ Neill gaum fyrir alvöru. Það fór
jafnvel gott orð af listgáfum hans meðal
óhrifgjarnra listamanna og vandlátra gagn-
rýnenda í Greenwich Village. Flestir gerðu
sér glæstar vonir um framtíð hans sem leik-
skálds, en þó að hann væri í góðu áliti í
Greenwich Village, undi hann sér samt bet-
ur á Cape Cod (Þorskahöfða). Þar hafði
hann búið í tvö ár með Agnes Boulton, smá-
sagnaböfundi. Með þessari konu átti bann
tvö börn, Shane og Oonu. Hjónaband þeirra
endaði með skilnaði 1929.
Árið 1920 reyndist 0’ Neill gæfuríkt ár,
því að þá fékk hann þá beztu viðurkenn-
ingu, sem bandarískum leikritahöfundi get-
ur hlotnazt, honum voru veitt Pulitzer-
verðlaunin fyrir leikritið Ilandan við sjón-
hringinn. Þetta var ekki einungis fyrsti
stóri sjónleikurinn eftir hann, sem settur
var á svið, heldur var það líka í fyrsta
skipti, sem gestum Broadwaylcikhúsanna
gafst tækifæri til að kynnast þessum unga
og umtalaða höfundi. Leikurinn var frum-
sýndur þann 2. febrúar 1920 í Morosco-
leikhúsinu.
Það kom sér vel fyrir skuldugan mann
að fá 1000 dollara úr Pulitzer-sjóðnum og
upp frá því voru fjármál lítið áhyggjuefni
fyrir 0’ Neill, en ekki mun hann hafa verið
milljónamæringur eins og margir hafa hald-
ið, þar sem ævitekjur hans nema töluvert
innan við eina milljón eða 750.000 sam-
kvæmt útreikningum sérfróðra manna.
Þótt margir leikir 0’ Neills hafi skilað álit-
legum arði, þá eru þeir leikir ekki ýkja
færri, sem stórfellt tap var á. Annars vegar
eru t. d. leikir eins og Jónas keisari, Anna
Christie, Loðni apinn, Guðinn Brown, í
skugga álmtrjánna, Skrýtið stefnumót,
Elektra og Ég man þá tíð, sem fylltu nærri
fjárhirzlur leikhúsanna og hins vegar verk
eins og Gull, Lindin, Fyrsti maðurinn, Raf-
all, Stráið og Markó Póló, sem áttu hverf-
andi litlum vinsældum að fagna. O’ Neill
vildi gjaman geta gleymt Gulli, Fyrsta
manninum og Lindinni og hann hafði ekki
heldur neinar sérstakar mætur á Onnu
Christie. Á Guðnurn Brown hafði liann hins
vegar mestar mætur af öllum sínum verk-
um, og þar næst Loðna apanum og svo
Skrýtnu stefnumóti. Að hans dómi var
Hlátur Lasarusar aftur saminn af meira
listfengi og næmari smekkvísi er stílfegurð
varðar en nokkuð annað leikrit eftir hann.
Faðir Eugenes, James O’ Neill sá Hand-
an við sjónhringinn aðeins fáum mánuðum
fyrir andlát sitt og varð að orði: „Það er
svo sem ekkert við þessu að segja, ej það
er þetta, sem vakir fyrir þér, en menn jara
108