Tímarit Máls og menningar - 01.12.1957, Síða 46

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Þar eð hann hafði þó gjarnan sem upphafspúnkt röksemdafærslu sinnar það
sem enginn púnktur var í raun og veru, komst hann oft að hinum ævintýraleg-
ustu niðurstöðum sem skutu jafnvel fleirum en honum sjálfum skelk í bringu.
Þó var einna furðulegast að einhvern tíma fyrir löngu — það mun hafa verið
áður en ég kynntist honum — hafði hann komizt að því með röksemdafærslu
sinni að rökfræðin væri falsvizka ein, og það mátti oft heyra á honum að hann
væri hátt hafinn yfir þessa bábilju sem sligað hefði mannkynið í tuttugu og
þrjár aldir.
Saga mannkynsins lifði reyndar fyrirferðarmiklu lífi í hugskoti hans, og af-
glöp, hryðjuverk og slys þeirrar sögu viku ekki úr vökulu minni hans; hugtök
eins og menning, frelsi voru honum meira áhuga- og umhugsunarefni en flest-
um öðrum mönnum. A þeim sviðum hafði hann lengi haft skeleggar og ná-
kvæmlega afmarkaðar skoðanir, og honum var að sönnu full-ljóst að litlar lík-
ur voru til að hann hitti fyrir hjá öðrum sömu skilgreiningu á þeim hugtök-
um. Þar af leiðandi sló hann alltaf varnagla þegar þessi efni bar á góma í
kunningjahópi: hann sagði aldrei „frelsi“, „menning“, eins og hinir, heldur
„hið svokallaða frelsi“, „hin svokallaða menning“.
Hann sagði til dæmis:
Sál okkar, sem höfum ekki enn fundið fótfestu í djúpum tilverunnar, né
bergt á essens hlutanna, verður að láta sér nægja að slafra í sig dreggjar hinn-
ar svokölluðu menningar. Hinar svokölluðu framfarir eru hættulegri anda
mannsins en flest það sem fundið hefur verið upp að undantekinni rökfræð-
inni. Hið svokallaða frelsi í hinum svokallaða frjálsa heimi (jafnvel þetta
sagði hann) mun verða dauðamein hinnar svokölluðu menningar. Og hinn
svokallaði dauði, og hið svokallaða líf . ..
Það er óþarfi að halda lengra áfram, en sjálfum fannst honum augsýnilega
brýna þörf bera til að halda áfram, stundum langt fram á nætur.
I eina tíð hafði hann átt ástkonu, en síðan voru liðin mörg ár. Hann hafði
ekki elskað hana sem mannveru heldur sem guðlega veru og tilbeðið hana sem
Drottin allsherjar. Hún, -— sem hélt, ef til vill af misgáningi, að hún væri að-
eins venjuleg stúlka, gædd miðlungshæfileikum til líkama og sálar og lét það
oft í ljós við hann, -— hún vissi ekki gjörla hvernig bregðast skyldi við, og
stundum hafði hún ekki virzt skynja þennan átrúnað jafn andlegri skilningu
og við hefði átt.
Einhverjum öðrum hefði ef til vill ekki fundizt það skipta miklu, en hann
var ekki á því máli. Enda þótt hann ynni ástkonu sinni alltaf jafn heitt gerðist
hann smám saman hortugur mjög í hennar garð — til þess að prófa hana,
236