Tímarit Máls og menningar - 01.12.1957, Side 61

ÞORF GREINARGERÐ
og reyna aS draga altækar ályktanir.
Eins og allir aðrir verða þeir fyrir sí-
felldum áhrifum af umhverfinu. Þeir
gleyma því að sá sem vill virða fyrir
sér byggingu, verður að standa í
nokkurra skrefa fjarlægð. Þeim virð-
ist ógerningur að skyhja andardrátt
sögunnar: 1956 vorum við að gagn-
rýna vondar bækur og kvikmyndir
frá árinu 1950 og gerðum það til þess
að geta ritaö betri bækur og gert
betri kvikmyndir. Margir vestrænir
menntamenn grípa við þessari gagn-
rýni okkar og minnast þá þess að
þeim líkaði ekki sagan eða myndin.
Þá flana þeir út í útskýringar á því
hvernig það megi vera að í þjóðfé-
lagi okkar birtist sögur frá hnökra-
lausu lífi eða skrautmyndir eins og
álfasögur eru kvikmyndaðar. Og í leit
sinni að ástæðunum eta margir ein-
lægir fylgismenn sósíalisma — oft
óviljandi — upp ummæli andstæð-
inga sinna, fjandmanna sósíalisma.
Alla okkar sigra og öll okkar mis-
tök má rekja til þess að við erum að
reisa nýja byggingu og fáum ekki sætt
okkur við að lappa upp á þá gömlu.
Við erum að skrifa, en skrifum ekki
upp; það er ekki svo erfitt að færa til
gömlu búsgögnin eða setja á nýtt
veggfóður. Troðinn stígur er auðfar-
inn, en sagan hefur ætlað okkur ann-
að hlutverk; við vorum fyrstir til að
troða nýjan.
Ef við lítum með rósemd í vestur-
átt í dag, sjáum við að allt hið bezta
þar er tengt annaðhvort þeim ungu
öflum sem leitast við að leiða þjóð
sína á nýjar brautir, eða er beint
framhald mikillar fortíðar. Með ung-
um öflum á ég við þá sem sjá um-
hverfis sig andlega stöðnun og
hræsni. Með mikilli fortíð á ég við
háþróun tækni, iðnaðar og auðugar
menningarerfðir. Það er erfiðara að
finna upp en uppgötva og erfiðara að
uppgötva en fullkomna það sem þeg-
ar er til.
Fyrir manninn eru fjörutíu ár lang-
ur tími, meginhluti ævi hans; fyrir
sögunni eru fjórir áratugir ekki nema
augnablik. Ókunnugur maður fær
kannski rangt heimilisfang og þar
með er degi hans spillt. Járnbrautar-
lína er kannski eyðilögð og það veld-
ur hundruðum manna dauða. En sög-
unni verður ekki snúið aftur á bak.
Vestrænir menntamenn ættu á
stundum efasemdanna að líta á heim-
inn sem eina heild og hugleiða streitu
fortíðar og framtíðar. Þeir bera eins
og við einkum áhyggjur af örlögum
þeirra andans auðæfa sem gengnar
kynslóðir hafa skilið okkur eftir og
við reynum að auka við og færa kom-
andi kynslóð. Rithöfundi, vísinda-
manni og listamanni eru örlög menn-
ingar ekki aðeins þáttur hans eigin
sérgreinar, heldur eru þau tengd
skilningi á mannlífinu og skynsam-
legum tilgangi þess til æðri fullkomn-
unar.
Þar sem ég er rithöfundur, ætla ég
251