Tímarit Máls og menningar - 01.12.1957, Síða 90

TIMARIT MALS OG MENNINGAR
Monsieur Verdoux er jjöldamorSingi og
ég hej kosiS aS taka hann sem sáljrœSilegt
dæmi þess aS siSmenning nútímans er aS
gera okkur alla aS jjöldamorSingjum. Alla
mína œvi hej ég veriS andsnúinn hverskonar
ojbeldi, og ég held aS kjarnorkusprengjan,
skelfilegasta vopn sem enn hefur veriS
fundiS upp, valdi og haldi viS slíkum ótta,
aS fjöldi geSveikra og vit/irrtra hlýtur aS
aukast verulega. I kvikmynd minni er ég
handtekinn og dærndur sekur ejtir aS haja
jramiS jjölda morSa óáreittur. Akœrandinn
kallar mig fjöldamorSingja. Eg svara hon-
um kurteislega, aS hugarjar jjöldamorSsins
móti heiminn í dag, og ég Ut slillilega í
augun á honum ...
Næstu daga sá Cliaplín í stórblaðinu Her-
ald Tribime að Verdoux-mynd hans „skorti
gersamlega kímni og listrænt áhrifavald og
sé ámóta ruglingsleg og höfundurinn“.
Daily News sagði: „Með því að blanda sam-
an því skoplega og því skelfilega hefur hr.
Chaplín hugsað sér að gera stórmorðingja
hlægilega í heildsölu, en vér óttumst að
hann hafi gert sjálfan sig hlægilegan í
smásölu."
Stórblöðin í Bandaríkjunum höfðu ein-
um rómi snúizt gegn Monsieur Verdoux og
Chaplín. Bandarískir kvikmyndagagnrýn-
endur eru yfirleitt einskonar auglýsinga-
stjórar. Þeir virtust hafa komið sér santan
um (eða hafa fengið' nákvæm fyrirmæli um)
að hefja samstillta gagnsókn gegn nýju
kvikmyndinni hans. Andinn sést vel af þess-
ari gamansögu sem birtist í blöðunum öll-
um:
Þegar eftir frumsýninguna sendi kunnur
Hollywood-framleiSandi svohljóSandi skeyti
lieim: Eg hej tekiS þátt í sögulegum viS-
burSi. Eg sá síSustu mynd Chaplíns.
llagskýrslur sýna að hvaða kúreka- eða
gangster-mynd sem er, framleidd út í hlá-
inn á hálfum ntánuði, er sýnd að jafnaði
ca. 12.000 sinnum. Monsieur Verdoux, sein
hafði kostað Chaplín fimnt ára starf, hafði
ekki verið sýnd nema 2.000 sinnunt í Banda-
ríkjunum, þegar hætt var við liana í kvik-
ntyndahúsunum. Á tveimur árum nániu
vergar tekjur af henni varla 300.000 dollur-
um. Reikningarnir sýndu þannig mjög veru-
legan halla. I fyrsta skipti í 32 ár hafði I
Chaplín heðið alvarlegan ósigur í Banda-
ríkjunum. Og í fyrsta skipti hafði banda-
rískur almenningur ekki komið til að hylla
ltann, þegar ráðizt hafði verið á hann í
hlöðunt.
Auk stórhlaðanna átti „Siðsemis-sveitin“
(the Legion of Decency) ríkan þátt í ósigri
hans. Þessi áhrifamiklu samtök höfðu verið
stofnuð 1933 af nokkrum kaþólskum hisk-
upum, samkvæmt persónulegri hvatningu
Píusar páfa níunda sem þá var nýbúinn að
senda frá sér encyclica Vigilanti Cura unt
kvikmyndir. Sendiherra hans, páfalegur
núntíus Cicognani, hafði falið herforingja-
ráði presta af írskum uppruna að veita
sveitinni forstöðu.
Fyrsta verkefni sveitarinnar hafði verið
að neyða HoIIywood til að fylgja nákvæm-
lega „feimnismálalögum" þeim (eða Hays
codex) sem jesúíti nokkur, faðir Lord,
liafði samið fáeinum árum áður. Þegar í
upphafi náðist verulegur árangur. Þannig
voru nokkrir kaflar skornir úr Nútímanum
samkvæmt kröfu sveitarinnar og nteð skír-
skotun til „laganna“ á þeint forsendum að
þeir væru heiðnir og ósiðlegir.
Síðan 1936 höfðu völd sveitarinnar vaxið
svo um munaði. Kaþólskir eru í miklunt
minnihluta í Bandaríkjunum, en þeir hafa
veruleg áhrif á skoðanir mótmælenda.
Bandarísku biskuparnir gátu hafið áhrifa-
ríkar bann-herferðir gegn einstökum mynd-
um, þannig að Hollywood missti af veruleg-
um tekjum. Með slíkum ógnunum tókst
Siðsemis-sveitinni að heita „yfirritskoðun"
280