Tímarit Máls og menningar - 01.10.1970, Blaðsíða 5

Hönnun najnkunnra byggðarlaga
EyjafjörS. Þegar ég heimsótti Patreksfjörð fyrir 38 árum, þá var einn af
hverjum sextán íbúum staðarins afkomandi móðurbróður míns, sem hrökkl-
azt hafði úr heimabyggð okkar fyrir aldamótin síðustu. Þess skal líka getið,
að í Austur-Skaftafellssýslu eins og í öðrum héruðum landsins gripu sumir
til þess úrræðis að leita vestur um haf til landnáms í nýju álfunni enda var
fast sótt á af vestheimskum áróðursmönnum. Sé ég enn einn þeirra ljóslifandi
fyrir mér. Hann var sérfræðingur í vestheimskum áróðri. Hann stakk kana-
diskum peningaseðli upp í sig, tuggði ákaft með gullspengdum tönnum, dró
seðilinn síðan út úr sér, sléttan og fágaðan, eins og ekkert hefði gerzt. Þar
af mátti hver sála sjá, hvílík dýrðarvist búin væri hverjum þeim, er kveðja
vildi vort hörmunganna láð og leggja leið sína í vesturvegu.
3.
Svo kemur að því, að Austur-Skaftfellingum dettur það rétt svona í hug,
að það væri alveg hreint ástæðulaust að vera að fara burt úr héraðinu, þótt
þröng gerðist þar í hinni dreifðu byggð, og þeir tóku að setjast að á nesinu
milli Hornafjarðar og Skarðsfjarðar og tóku að inna þar af hendi hin fjöl-
breytilegustu þjónustustörf. En þá væri Skaftfellingum brugðið, ef þeim
hefði sézt yfir það, að meiri háttar byggð á þessum stað hlaut að hafa
framleiðslu að megingrunni tilveru sinnar, því að byggðin að baki var of
fámenn til þess að þjónustustörf við hana stæðu undir blómlegu sveitar-
félagi. Það var sjávarútvegurinn á Austfjörðum, sem Skaftfellingarnir höfðu
áður fyrr leitað til, þegar þá skorti staðfestu í sinni heimabyggð. Aust-
firðingarnir höfðu líka haft það til að fara með bátana vissa árstíma til
Hornafjarðar, því að þar var það árvisst fyrirbæri, að fiskurinn færi um
garð uppi undir ströndum í stórum torfum og var þar auðfengnari í upp-
gripi en norðaustur í sæ. — En það komu engir sterkir menn úr öðrum
byggðarlögum til að setjast þarna að til að reyna að ausa upp gróða með
fyrirsát fyrir fiskitorfunum, sem lögðu leið sína til Suðurnesja til að aukast
þar og margfaldast og uppfylla sjóinn í kringum landið. Austfirzku þorpin
eiga í sögu sinni nöfn stórra manna, útlendra sem innlendra, sem jusu upp
fiski fleiri en einnar tegundar og gátu haft það til að græða stórfé á skammri
stundu. En þar var ekki við þröngan Hornafjarðarós að etja. Hornafjörður
var staður smærri fleyja og nokkru meiri háska en þar sem hinn óendanlegi
útsær fellur í eitt með djúpum fjörðum, er skera sig inn í skjóli fjalla, svo
að hvergi er hægt að henda á nákvæm skil hins ólgandi úthafs og friðsæls
99