Tímarit Máls og menningar - 01.10.1970, Side 16

Tímarit Máls og menningar
kenningar Fjölnismanna nokkru áður en Jón Sigurðsson tók að gefa út
Ný Félagsrit.
Þegar í upphafi 19. aldar var Kaupmannahöfn orðin höfuðmenningar-
miðstöð íslendinga og var það allt til andláts Jóns Sigurðssonar 1879. Vaxt-
arbroddur íslenzkra bókmennta var í Kaupmannahöfn. Bókmenntafélagið
starfaði þar og þar var háð pólitísk barátta fyrir auknu sjálfræði þjóðar-
innar. Verzlunin var mjög bundin þeirri borg og þar var æðsta stjórn lands-
ins.
Talið er að Bjarni Thorarensen hafi 'hlýtt á fyrirlestra Henriks Steffens,
sem hann hóf að flytja í Kaupmannahöfn 1802. Þessir fyrirlestrar eru
taldir hafa orkað því, að hefja nýja hókmenntastefnu til vegs í Danmörku
og móta mjög skáldferil Bjarna Thorarensens og þeirra manna, sem dáðu
kveðskap hans.
Stefnan nefndist rómantík og var afsprengi Rousseaus, frönsku byltingar-
innar og andúðarinnar á niðurkerfaðri heimsmynd skynsemisstefnunnar og
klassisismans, aukin sjálfsvitund og nýr skynjunarmáti og tj áningarmáti
stefnunnar var andstæða við skynsemisstefnuna. Stefnan berst frá Þýzka-
landi til Danmerkur og 'hinn þýzki angi hennar bar í sér áhuga þýzkra skálda
og heimspekinga á því, að brjótast undan hinni klassísku frönsku hefð, sem
hafði orðið til þess, að stemma stigu við þróun þýzkra bókmennta. Þýzkt
ritmál efldist á sínum tíma af trúarlegum ástæðum, þ. e. á siðskiptatímunum,
en veraldlegar bókmenntir vioru stældar að frönskum hætti. Þessu fylgdi
því aukinn áhugi á þýzkri tungu og Napóleonsstyrjaldirnar urðu til þess að
auka kennd fyrir því sem þýzkt var. Af þessu leiddi á'huga á öllum sérkenn-
um hverrar þjóðar og þar var fyrst að telja tunguna og glæsta fortíð. „Far-
sældarímyndanir“ um fornöldina voru ekki fjarri Islendingum um þetta
leyti, en þær ímyndanir voru sprottnar af þeirri skoðun miðaldamannsins,
að gullöldin væri liðin og fyrri tíðar menn hefðu verið nútímanmn fremri
um flesta hluti. Upplýsingarstefnan taldi að samfélög manna þróuðust að
skynsamlegu markmiði og nútíminn væri fortíðinni betri, nytsemin og skyn-
semin ættu að móta lífsviðhorf og mat manna, en ekki þokukenndar fabúlur
fortíðar. Þessi stefna var skiljanlegri íslenzku samfélagi á fyrri hluta 19.
aldar, heldur en rómantískir draumórar. Rómantísku stefnunnar tekur ekki
að gæta verulega í skáldskap fyrr en eftir 1830 meðal íslendinga í Kaup-
mannahöfn, stefnan frjóvgaði skáldskap Bjarna Thorarensens, en íslenzk
skáldskaparhefð varð þar rómantíkinni ofjarl. í íslenzku samfélagi var engin
forsenda til hreirmar rómantískrar bókmennlastefnu, fátækt bændaþjóðfélag
110