Tímarit Máls og menningar - 01.10.1970, Page 19

Miðöld og nútími í íslenzku samfélagi
menntafélagsins mörkuðu stefnuna í þeirri baráttu auk þess sem sjálfræðis-
baráttan hlaut að beinast að málvöndun öðrum þræði. Hér gætti áhrifa frá
rómantík og enn frekar í þjóðsagnasöfnun, sem hófst hérlendis fyrir áhrif
Maures, henni fylgdi þjóðvísnasöfnun og stofnun Fiorngripasafns síðar á
öldinni, en það mátti ekki seinna vera, því fyrr var tekiö að örla á hirðu-
leysi um fornar minjar, og gætti þar áhrif upplýsingar og skynsemisstefn-
unnar, sem setti notagildið öllu ofar.
Áhrif rómantísku stefnunnar hérlendis urðu hvati í sjálfræðisbaráttunni,
efldu þjóðernisvitund með baráttu málvöndunarmanna og víkkuðu tjáningar-
form skáldskaparins. Þegar þessara áhrifa tók að gæta verulega í íslenzku
samfélagi nálægt aldamótum, var sjálfsmeðvitund þjóðarinnar meiri en áður
hafði veriö.
Um miðja 19. öld voru áhrif iðnbyltingarinnar orðin áþreifanleg í aukn-
um viðskiptum ríkja á milli, meiri framleiðslu og ódýrari varningi, jafn-
framt þessu bötnuðu samgöngur og ör vöxtur borga opnaði nýja markaði.
Þessi framvinda hafði þau áhrif að frjálslynd verzlunarstefna varð ríkjandi
víða um lönd og ein afleiðingin var sú, að verzlunarrekstur hérlendis var
ekki lengur bundinn við þegna Danakonungs. Skömmu áður hafði mikið
fjör færzt í þilskipaútgerð frá Vestfjörðum og um miðja öldina hefjast
hákarlaveiðar á þilskipum fyrir Norðurlandi. Þær höfðu reyndar verið
stundaðar frá því á síðari hluta 18. aldar á opnum bátum, en með þilskipa-
útgerðinni við Eyjafjörð og víöar eykst aflinn og verðið hækkar. Sama
sagan gerist um miðja öldina á Vestfjörðum. Sú fjármagnsmyndun, sem af
þessu leiddi var notuð til þess að auka útveginn og stóð einnig undir sam-
tökum bænda um stofnun verzlunarfélags, Gránufélagsins, en með þeim sam-
tökum var vegurinn ruddur fyrir frekari verzlunarsamtök síðar á öldinni.
Sá félagsandi, sem birtist í samtökum bænda náði einnig til pólitískrar
baráttu þessara tíma, forustumenn verzlunarmála í Þingeyjarsýslu studdu
baráttu Jóns Sigurðssionar og eftir hans dag tók sýslumaður Þingeyinga for-
ustu í þeirri baráttu, Benedikt Sveinsson. Tryggvi Gunnarsson stjórnaði
Gránufélaginu og gerði það að verzlunarstórveldi á Norður- og Austurlandi
inn nokkurra ára skeið, þar til óáran og hallæri áranna 1880—90 lömuðu
starfsemi þess. Samtök Þingeyinga um ýmiskonar málefni sem til framfara
og menningar horfðu, höfðu sömu forsendur og samskonar samtök við
BreiöafjörS og á Vestfjörðum nokkru fyrr: nokkurn vísi að fjármagns-
myndun og aukna úrkosti í sjávarútvegi. Lík þróun varð við Faxaflóa,
og síðar gerist svipað í landbúnaði, með sölu sauða og hrossa til Englands
Stmm
113