Tímarit Máls og menningar - 01.10.1970, Side 20

Tímarit Máls og menningar
og Skotlands. Aukin umsvif og fjármagn og tengsl við erlenda aðila, einkum
í Noregi og á Bretlandseyjum, ýttu undir framfaravilja og trú á getu lands-
manna til framkvæmda, en mesta haftið á þeirri leið var takmarkað sjálfræði
þjóðarinnar um fjárhagsmál og löggjöf. Ósjálfstæði þjóðarinnar varð því
fjötur um fót framkvæmdum og umsvifum og þessvegna hyllast þeir menn,
sem stunda sjálfstæða verzlun og útveg til þess að styrkja þá sem fremstir
stóðu í sjálfræðisbaráttunni. Þessir menn voru vísirinn að upprennandi
borgarastétt. Hagsniunir þeirra kröfðust aukins sjálfræðis.
Með auknum framförum í landbúnaði, sem verða reyndar síðar, varð
sjálfstæðisbarátta hagsmunabarátta, en lengi vel var mikið tómlæti ríkjandi
um sjálfræðiskröfurnar meðal meginþorra þjóðarinnar, enda skorti ekki
kvartanir í þá átt, en það tómlæti var á sínum tíma eðlilegt og réttmætt.
Meðal rómantikeranna var aukið sjálfræði tengt glæstri fortíð, og þeir
lögðu meiri áherzlu á menningarlega reisn þjóðarinnar en efnalega vel-
megun liennar, og hjá þeim sem báru fyrst og fremst hita og þunga sjálf-
stæðisbaráttunnar fór þetta saman, menningarleg og efnaleg reisn og sjálfs-
virðing þjóðarinnar var hvert öðru tengt. Blaðaútgáfan, sem hófst hér
skömmu fyrir miðja öldina tengdi hin fjarlægustu héröð hvert öðru og
rauf einangrunina. Blöðin áttu mikinn þátt í því að gára þá miklu mið-
aldakyrrð, sem einkennt hafði samfélagið um aldir, síðar dýpkuðu þessar
gárur, en ekki fyrr en efnahagslegar forsendur voru orðnar fyrir þeirri
dýpkun. Móralskt mat þjóðarinnar á þeim verzlunar- og útgerðarumsvifum,
sem juku auðinn í landinu, var arfur frá miðöldum, skyndilegur auður þótti
ískyggilegur, og tregðan til þess að viðurkenna kapítalískt rekstrarform entist
langt fram yfir það tímábil, sem hér um ræðir, jafnvel enn þann dag í dag
bryddir á þeirri tregðu í sinni gömlu mynd.
Eftir lát Jóns Sigurðssonar flyzt vaxtarbroddur sjálfstæðisbaráttunnar inn
í landið, enda voru þá skapaðar meiri forsendur fyrir því að sú barátta yrði
háð hér, með auknu valdi Alþingis og fjármagnsmyndun í landinu. Menn-
ingarmiðstöðin er um það leyti eins og áður Kaupmannahöfn, en þó voru
ýms merki þess, að innan tíðar yrði breyting á þessu. Árið 1883 flytur Gestur
Pálsson þá tillögu á fundi í Reykjavíkurdeild Bókmenntafélagsins, að Hafn-
ardeild félagsins skyldi lögð niður, en ekkert varð af framkvæmdum eftir
sex ára deilur milli deildanna. Þessi tillaga bendir til aukinna áhrifa Reykja-
víkur í menningarlífi þjóðarinnar.
Um það leyti sem áhrifa rómantísku stefnunnar tekur verulega að gæta
hérlendis, hefst raunsæisstefnan meðal íslenzkra námsmanna í Kaupmanna-
114