Tímarit Máls og menningar - 01.12.1971, Síða 91

Bréf til imyndaðs leikskálds
sinn Agamemnon. Þetta er enn eitt leikrit, sem er ekki aðeins sígilt heldlur
líka samið í anda fornra leikbókmennta Grikkja.
Meira að segja maðurinn, sem bjó til orðið, natúralisma, sem heyrzt hefur
um allan heim — Emile Zola — hefði ekki mælt með þeirri dauflegu túlkun,
sem stefna hans hefur einna helzt fengið. Hann lét ekki heldur eigin kenningar
hefta listsköpun sína. Hann hafði ánægju af því að ákalla vísindi. Þegar hann
leggur erfðir til grundvallar, erum við samt sem áður fjær vísindalegri erfða-
fræði heldur en Moiru, grísku örlaganorninni. Frá sakamanninum, sem erft
hafði glæpahneigð sína, manninum í La béte humaine eftir Zola, er aðeins eitt
skref til erfðasjúkdóms, sem Ibsen fjallar um í Afturgöngum sínum. En þótt
gagnrýnendur, sem aldir eru upp í natúralískum anda haldi áfram að tala
um sýfilis sem aðalefni þessa sjónleiks, og sumir bæti því jafnvel við, að
leikritið sé úrelt úr því að lækning hafi fengizt við sýfilis, er samt hið raun-
verulega efni verksins bölvun sú, sem hvílir á Alving-ættinni. Það er ekki af
tilviljun, að Ibsen beitir vinnubrögðum Sófóklesar, þegar hann tekst á við
samskonar efni og forni snillingurinn. Sannleikurinn er knúinn fram með
skelfilegum uppljóstrunum, sem hver rekur aðra.
Um gamanleiki er svipaða sögu að segja. Okkar eini meiriháttar nútíma-
snillingur á því sviði, Bernard Shaw, lýsti alltaf sjálfum sér sem gamaldags
leikskáldi. Hann kvaðst seilast yfir höfuð samtíðarmanna sinna til Dickens,
Fieldings, Moliéres og commedia dell’arte og læra í þeirri smiðju vinnu-
brögð sín, þótt hann væri af sömu kynslóð og Stanislavskí og ætti fyrir vin
og starfsfélaga, Granville Barker, sem var frumkvöðull natúralískrar svið-
setningar, hrósaði hann aðeins þeim, sem hann kallaði klassíska leikara. Og
hann hélt því fram, að það væri aðeins á færi klassískra leikara að gera verk-
um hans rétt skil, vegna þess að hann hafði endurvakið í þeim svo margt úr
klassískum leikbókmenntum og þá einkum reiðiþrungnar langræður, sem
leikarar verða að mæla fram fyrir okkur með sömu hófstillingu og skýrleika
eins og tónlistarmaður, sem er að flytja svítu eftir Bach.
Um 1920 komst lang\'arandi kreppa nútímaleiklistar á nýtt stig. Það sem
Ibsen hafði gert natúralískri leiklistarstefnu mætti kalla að bora innan frá.
Hann hafði viðurkennt reglur hennar og sviðsetningu. Kynslóðin frá 1920
neitaði þessum tilslökunum. Með verkum sínum höfnuðu þeir Cocteau, Brecht
og Meyerhold gjörsamlega hinni viðurkenndu leiklistarstefnu. Það var lagt til
að byrja aftur frá rótum eða réttara sagt frá núlli eins og stundum er sagt. Þó
leitar enginn nokkurn tíma svo langt aftur, vegna þess, að eins og ég var að
segja, þá reisa engir listamenn eingöngu á eigin reynslu. Þeir styðjast alltaf
281