Tímarit Máls og menningar - 01.12.1978, Page 25

Banadarísk sagnagerð eftir seinna stríð
óspillta náttúru, frumstætt mannlíf og sitt innsta eðli. Hann kastar sér út
í lífið í þeirri trú að hann fái komið einhverju jákvæðu til leiðar og um
leið fundið sjálfan sig, bjargað eigin sál sem er honum meira virði en allur
heimsins auður og öll veraldarinnar frægð. Sagan er skrifuð á töfrandi
máli, full af óvæntum uppátækjum og ævintýrum og vekur með lesand-
anum máttuga tilfinningu fyrir samhengi manns og náttúru, undri sjálfs
lífsins á jörðinni með öllum sínum ótrúlegu möguleikum, ef maðurinn
einungis finnur til samkenndar og samábyrgðar með öllu sem lifir.
Sjötta skáldsaga Bellows, „Herzog“ (1964), samin að mestu í formi
sendibréfa, fjallar eins og flestar bækur hans um hlutskipti gyðinga í
bandarísku þjóðlífi og dregur upp eftirminnilega mynd af venjulegum en
dálítið sérvitrum manni sem er ofurseldur sjálfsvorkunn og óskilgreindum
ótta, en er jafnframt ódrepandi í mannlegu þolgæði sínu, lífslöngun og
samkennd með meðbræðrum sínum. Herzog er sérfræðingur í rómantísku
stefnunni í bókmenntum og nákunnugur hörmungum mannlífsins, en jafn-
framt leiksoppur lögfræðinga og sálkönnuða og varnarlaus gagnvart yfir-
gangi kvenna sem „borða grænt salat og drekka mannablóð“, eins og hann
orðar það, en úrræði hans er að skrifa endalaus bréf sem hann aldrei
sendir, til þekktra manna og óþekktra, svo sem Eisenhowers, Nietzsches og
sjálfs Drottins almáttugs. Þannig finnur hann sjálfan sig og bjargar sálu
sinni. Eins og endranær nýtur skopskyn Bellows sín vel í þessari frumlegu
sögu.
I „Mr. Sammler’s Planet“ (1970) leggur Bellow inn á nýjar brautir,
kannar stöðu mannsins í samtímanum og afstöðu hans til mannkynssög-
unnar annars vegar og þeirrar framtíðarsýnar sem H. G. Wells og margir
aðrir hafa lýst í verkum sínum. Sammler er evrópskur gyðingur og húman-
isti sem hefur lifað af fjöldamorð nasista á stríðsárunum og leitar nýs at-
hvarfs í frumskógi New York-borgar, en honum reynist um megn að
semja sig að nýjum og fjandsamlegum heimi. En hann varðveitir til hinsm
smndar mannlega reisn og þá sannfæringu að lífið í öllum sínum óskapn-
aði og óhugnaði sé stórfenglegt ævintýri og leyndardómur sem aldrei verði
kannaður til fulls né metinn að verðleikum.
„Humboldt’s Gift“ (1973) er annar hátindur í skáldferli Bellows og af
mörgum talin hans besta verk. Sögumaðurinn Charlie Citrine, sem er
kunnur og auðugur rithöfundur, rekur samband sitt við velgerðarmann
sinn og bókmenntalegan ráðgjafa, Humboldt, sem hefur fyrr á ámm átt
miklu gengi að fagna en förlast flugið og leitað á vit Bakkusar og Venusar.
355