Tímarit Máls og menningar - 01.12.1978, Blaðsíða 32

Tímarit Máls og menningar
eftir af. Sagan fjallar um æsku og uppvöxt ungs blökkumanns frá Suður-
ríkjunum sem heldur norður á bóginn. Hann er haldinn óslökkvandi hatri
á hvíta kynstofninum sem hann fær svalað með því að myrða auðuga dótt-
ur vinnuveitanda síns sem sýnt hefur honum vinsemd og skilning. Bæði
hvítir og svartir gagnrýnendur ýmist lofuðu bókina hástöfum eða for-
dæmdu hana, og sú misklíð hefur ekki hjaðnað á síðustu fjórum áratug-
um.
Hvað sem öllum deilum um listrænt gildi skáldsögunnar líður varð hún
upphaf nýrrar sýnar á kjörum og viðbrögðum blökkumanna við því um-
hverfi sem þeir höfðu verið mótaðir af og þjálfaðir til að taka með þegj-
andi þögninni öldum saman. Þeir voru ekki lengur þæg og undirgefin
vinnudýr eða sjálfsánægðir smáborgarar sem höfðu komið sér sæmilega
fyrir í fjandsamlegu þjóðfélagi, heldur nýtt og ógnvekjandi samfélagsafl
sem var til alls víst og var ógnun við ríkjandi hefðir og valdajafnvægi.
Enginn neitar því að þessi veigamikla skáldsaga hafi alvarlega listræna
annmarka, og er einn þeirra sá að hún er mjög áróðurskennd og á köflum
eins konar guðspjall hinnar kommúnísku framtíðarsýnar, sem Wright átti
eftir að afneita rækilega tveimur árum síðar. Hins vegar yfirgnæfa kost-
irnir gallana. Bæði í stíl, persónusköpun og efnismeðferð ruddi hún nýjar
brautir og dró upp hrollvekjandi mynd af andlegu ástandi hugsandi og
metnaðarfullra blökkumanna sem voru flestar bjargir bannaðar í landi
hinna ótæmandi möguleika.
Eins og margir aðrir blakkir höfundar fluttist Wright úr landi og settist
að í Frakklandi þar sem hann bjó til dauðadags. Hann samdi nokkrar fleiri
bækur, misjafnar að gæðum, en sjálfsævisaga hans, „Black Boy“ (1945),
er tvímælalaust meðal þeirra verka hans sem munu lifa við hliðina á
„Native Son“.
Ári áður en „Native Son“ birtist kom fram á sjónarsviðið annar höfund-
ur, William Attaway (f. 1912), og gaf út skáldsöguna „Let Me Breathe
Fire“, sem vakti furðu litla athygli þó hún fjallaði á markverðan hátt um
merkilegt efni, tvo harðgera farandverkamenn sem taka að sér munaðar-
lausan dreng af mexíkönskum ættum og koma honum til manns. Þó þessir
verkamenn séu hvítir á hörund eru þeir engu síður utangarðsmenn en
blökkumenn og verða þannig í senn hliðstæður þeirra og tákn allra manna
sem settir eru hjá. Þessir tveir menn og fósturbarn þeirra flækjast um
362