Tímarit Máls og menningar - 01.12.1978, Side 47

Bœkur og „kelUngabcsknr"
þessu sambandi væri það í hæsta máta óeðlileg málnotkun. Og hvaða kyn
skyldi hafa verið á lýsingarhættinum, ef áður hefði verið talað um skáld
í stað rithöfunda?
I íslenskum bókmenntasögum er næstum undantekningalaust vísað til
hvorugkynsorðsins skáld eins og um einhvern hann væri að ræða. Hefðin
fyrir þessu er löng og óbrotin. Jafnvel þótt Snorri geri á einum stað ráð
fyrir „brag“ og „orðsnilld" kvenna jafnt sem karla,17 finnst honum ekki
taka því að beina orðum sínum til þeirra í „Skáldskaparmálum“, þegar
hann segir:
En þetta er nú at segja ungum skáldum, þeim er girnask at nema mál
skáldskapar ok heyja sér orðfjölda með fornum heitum eða girnask þeir at
kunna skilja þat, er hulit er kveðit, þá skili hann þessa bók til fróðleiks og
skemtunar.18
Nákvæmlega sama afstaða kemur fram í málnotkun Sigurðar Nordals
sjö öldum síðar í þeirri frægu ritgerð „Samhengið í íslenzkum bókmennt-
um“ frá árinu 1924. Eftir að hafa karlkennt öll skáld Islandssögunnar frá
upphafi til enda, gefur hann samtímaskáldunum ráð um hvernig yrkja
skuli. Eftirfarandi orð taka ekki aðeins af allan vafa um kyn þeirra, heldur
raunar allra Islendinga:
Tuttugasta öldin er miklu auðugri að andlegu efni en 10. öldin, sér víðar
og legst dýpra, bæði í heimi efnis og sálar. En þessa andlegu menningu
skortir oft aðhald og takmörk. Hún er eins og mikil elfur, sem myndar ekki
fossa, af því hún þenur sig út um flesjar og flóa. Islendingar eiga að sækja
sér sinn hlut af þessum auði, láta hann hlíta skorðum tungu sinnar og braga,
byltast í gljúfrum dróttkvæða og hringhendna, svo að allur mátmr efnisins
fái sig fullreyndan. Þeir eiga að skýra frá dýpstu rökum þessarar aldar á
orðfáu, hófsömu og karlmannlegu sögumáli.19
Jafnt í beinum orðum sem myndmáli má hér sjá hver sé mælikvarði
á góðar bókmenntir. Það er krafturinn, hófsemin og karlmennskan, þrír
eiginleikar sem fylgjast að, og eru beinar andstæður flestra þeirra eigin-
leika sem kvenkyninu hafa verið eignaðir.
Kerlingarsvipurtnn Ijóti.
Þegar Sigurður A. Magnússon endurnýjar orðið kerlingabœkur og líkir
með því vondum bókmenntum við gamlar konur, byggir hann á aldagamalli
karlveldishefð. Eins og ég hef leitast við að sýna fram á hér að framan,
377