Tímarit Máls og menningar - 01.12.1978, Qupperneq 83

Hefð og nýjungar í tslenskum skáldskap á 20. öld
Sigurð langaði „ekki að skipa skáldasess..hann var fyrst og fremst
að koma hugmyndum sínum á framfæri og hefði eins vel getað gert það í
óbundnu máli eins og Þórbergur í Bréfi til Láru og Halldór Laxness í Al-
þýðubókinni. En hugmyndirnar komust ágætlega tii skila í Hamri og sigð,
og á næstu árum voru þær óspart notaðar af þekktum skáldum eins og
Jóhannesi úr Kötlum og nýjum skáldum eins og Steinari Steinarr. Hjá þess-
um skáldum var efnið að sjálfsögðu aðalatriðið, formfágun var aukaatriði.
Raunsæismenn reyndu því oft að losa um formið, losna við rósfjötra ríms-
ins og nota stuðla óreglulega. Jón úr Vör kastar víða bæði stuðlum og
rími í fyrsta Ijóði fyrstu bókar sinnar: Ég ber að dyrum.
En þrátt fyrir Rauða penna fékk raunsæisstefnan ekki þá næringu í
samfélaginu sem hún þurfti á að halda. Skáld hennar yfirgáfu hana smám
saman og færðust annars vegar í átt til 19. aldar þjóðernisstefnu (Hrím-
hvíta móðir Jóhannesar), hins vegar í átt til módernisma (Steinn Steinarr).
Hið fyrra stafaði meðfram af ótta við fasisma og þörfinni á að berjast
gegn honum, hið síðara af þeim ótrúlegu sveiflum sem hér urðu í þjóðlífi
með síðari heimsstyrjöld.
Það er óþarfi að rekja hér þá þróun sem varð á Islandi í stríðinu og eftir
það, nægir að fullyrða að þá varð hið mesta menningarlega og efnahags-
lega rót sem við höfum enn haft reynslu af sem þjóð. Osamræmið var
hrikalegt milli ástandsins fyrir og eftir stríð. Það var ekki hægt að tjá
breytingarnar eða hinn nýja veruleika með gömlum aðferðum. Skáldin
höfðu aldrei áður haft eins traustan fjárhagslegan grunn að standa á en
um leið var verið að éta undan þeim þann menningarlega grundvöll sem
þeir voru fulltrúar fyrir. Sú stefna sem af þessu leiddi í Ijóðagerð er kölluð
módernismi. Það má ef til vill orða það svo, að módernismi sé tjáning á
mótsögninni efnahagslegar framfarir og menningarleg hnignun.
En er þá rétt að halda því fram að módernisminn stafi eingöngu af þess-
um aðstæðum á Islandi eftirstríðsáranna? Erlend áhrif voru mikil á skáld-
in, sem flykktust til útlanda sjálf á þessum árum. En Kári vill halda því
fram að það skipti litlu máli hvort Hannes Sigfússon las Waste Land Eliots
eða ekki áður en hann orti Dymbilvöku. Spurningin sem hann vill leggja
fram er sú: Hvers vegna höfðaði Eliot til Hannesar en ekki til dæmis til
samtímamanns síns Stefáns frá Hvítadal? (Stefán er fæddur 1887, Eliot
árið eftir.) Og svarið er: Nú voru þær aðstæður upp komnar að módern-
isminn gat fest rætur á Islandi.
Formbyltingin fullkomnaðist mjög fljótlega, þ. e. a. s. það af henni sem
413