Tímarit Máls og menningar - 01.03.1979, Síða 25

Endurreisn eða auglýsingamennska
inn út frá bókmenntalegu sjónarmiði, eins og hann kemur manni fyrir
sjónir sem lesanda.
Um margra áratuga skeið, eða allt frá dögum Jóhanns Sigurjónssonar
og Guðmundar Kambans, ríkti mikil deyfð yfir íslenskri leikritun. Fá sam-
bærileg verk komu fram og þó að einstök leikrit, eins og Gullna hliðið og
Islandsklukkan, hlym almennar vinsældir vom þau of hefðbundin í efnis-
vali og stíl til þess að verða öðmm höfundum fyrirmynd og hvatning. Þjóð-
leikhúsið varð ekki heldur sú lyftistöng innlendri leikrimn sem ef til vill
hefði mátt eiga von á, og á sjötta áratugnum koma fram sárafá ný íslensk
leikrit. En snemma á sjöunda áramgnum dregur til nokkurra tíðinda. Ungur
höfundur, Jökull Jakobsson, slær þá í gegn með leikritinu Hart í bak, sem
var að vísu ekki frumraun hans á þessu sviði. Með Jökli er í fyrsta skipti
frá því Jóhann Sigurjónsson leið kominn fram höfundur sem helgar sig
einkum leikskáldskap og óhætt er að segja að njóti almennra vinsælda.
En um svipað leyti sendir annar höfundur einnig frá sér nokkur leikrit
sem ég efast um að hafi átt minni þátt í því að auka álit manna á þessari
bókmenntagrein, Halldór Laxness. Ekki vil ég fella neinn áfellisdóm yfir
fyrri tíma leikrimn, en þó er ég ekki viss um nema með leikritum Jökuls
og Laxness komi fram í fyrsta sinn í sögu íslenskra leikbókmennta verk
sem reyna að takast á við vandamál samtímans af alvöru. Leikskáld nítjándu
aldar, menn eins og Sigurður Pémrsson, Matthías Jochumsson og Indriði
Einarsson, voru mjög háðir erlendum fyrirmyndum og efnisval og meðferð
þeirra tveggja síðarnefndu voru í eðli sínu mjög rómantísk. Þeir sótm sér
einkum yrkisefni í þjóðsagnir og sögulega viðburði og hið sama má raunar
segja um Jóhann Sigurjónsson þó að verk hans verði að öðm leyti ekki
borin saman við það sem liggur eftir þessa höfunda. Sérstaða hans og
Kambans markast af því að þeir skrifa hvorugur fyrir íslenska áhorfendur
sérstaklega, og þó að báðir notist við íslensk yrkisefni eru þeir í of litlum
tengslum við íslenskan samtíma til þess að hann nái að setja svip á verk
þeirra. Bæði Jökull Jakobsson og Halldór Laxness standa hins vegar djúp-
um rómm í íslensku þjóðfélagi og í leikritum sínum reyna þeir að lýsa og
taka afstöðu til þeirra mannlegu vandamála sem þar er að finna.
En Jökull og Laxness eru þó mjög ólíkir höfundar og aðferðir þeirra af
ólíkum toga spunnar. Fyrsm leikrit Jökuls era natúralísk í öllum umhverfis-
og mannlýsingum og þó að stíll hans og efnisval breytist nokkuð síðar og
þær spurningar sem hann fæst við eigi trúlega að hafa víðtækari skírskot-
un leynir sér sjaldnast að hann er að lýsa íslensku fólki og aðstæðum.
15