Tímarit Máls og menningar - 01.03.1979, Síða 33

Endurreisn eða auglýsingamennska
natúralisma fyrstu leikrita sinna og þreifar fyrir sér um leikrænni stílbrögð
og framsetningu, en hann brýtur þó sjaldan gegn boðorðum natúralismans
á jafn róttækan hátt og Laxness. Tilraunir hans til umbreytinga á forminu
eru aldrei annað en einstök tilhlaup, sem ekki leiða til neinnar heildar-
endurskoðunar. Líklega er það einmitt fylgispekt Jökuls og ágætt vald á
leikritsformi sem áhorfendur þekktu, sem var forsenda vinsælda hans. Leik-
rit Laxness hafá, að Dúfnaveislunni undanskilinni, aldrei hlotið sérstaka
lýðhylli, enda er vafamál hvort þau hafa notið sín í leikhúsi sem var jafn
þjakað af melódramatískum natúralisma og leikhúsin hér í borg voru fyrr
á árum og eru að nokkru leyti enn. Leikritum Jökuls var hins vegar auðvelt
að koma til skila með ríkjandi leikstíl, auk þess sem allnáið samstarf virðist
fljótlega hafa tekist með honum og leikhúsfólki. Arangur Jökuls sýndi bæði
forráðamönnum leikhúsanna og öðrum höfundum að sýningar á íslenskum
leikritum þyrftu ekki að vera góðgerðastarfsemi af hálfu leikhúsanna, svip-
að og menn virðast hafa álitið áður.
Fátt sýnist mér þó benda til þess að Jökull hafi sem höfundur haft nein
veruleg áhrif á önnur leikskáld. Leikritsform hans var of hefðbundið og
lífsskoðunin of brotakennd til að svo mætti verða. I fljótu bragði get ég
ekki heldur séð nein merki þess að leikrit Laxness hafi markað spor á verk
annarra, enda verður varla sagt að öfgafengið og persónulegt form þeirra
laði til eftirbreytni. Engu að síður er allfreistandi að nota verk Jökuls og
Laxness sem viðmiðun þegar reynt er að koma auga á einhver heildarein-
kenni á leikritum annarra höfunda. Eins og fram hefur komið er afstaða
þeirra til hins natúralíska Ieikritsforms mjög ólík og því ætti að vera hægt
að flokka aðra höfunda eftir því hvorum þeir líkjast meir að þessu leyti.
Astand rannsóknarefnisins, sem ég lýsti í upphafi, leyfir ekki að hér verði
gerð tilraun til slíkrar flokkunar, hún gæti ekki orðið tæmandi og væri
því ósanngjörn gagnvart einstökum höfundum. En mér segir svo hugur
um að hún myndi leiða tvennt í ljós. I fyrsta lagi að þeir sem hafa risið
gegn hefðinni eru mun færri en þeir sem hafa haldið trúnaði við hana. Og
í öðru lagi að í hópi „natúralistanna“ eru flestir þeir höfundar sem hafa
náð mestum vinsældum á seinni árum. Auðvelt væri að nefna fáein dæmi
þessu til sönnunar. Leikrit Odds Björnssonar, Guðmundar Steinssonar og
Svövu Jakobsdóttur hafa sjaldan orðið langlífari á fjölum leikhúsanna en
leikrit Halldórs Laxness sjálfs og sum nánast fallið vegna dræmrar aðsókn-
ar. Hins vegar virðast leikhúsgestir seint ætla að fá sig fullsadda af leikrit-
um Jónasar Arnasonar, Kjartans Ragnarssonar og Birgis Sigurðssonar,
23