Tímarit Máls og menningar - 01.03.1979, Page 37

Endurreisn eða auglýsingamennska
Ástæða er til að leggja á það áherslu að sem úttekt á íslenskum samtíma
finnst mér leikrit Birgis rista mun dýpra en verk flestra annarra leikskálda.
Þau vandamál sem þar eru tekin til meðferðar eru annað og meira en til-
búningur hans sjálfs og hann vill knýja okkur til þess að hugleiða þau og
taka til þeirra afstöðu. Hann gerir sér fulla grein fyrir þeirri siðferðislegu
ábyrgð sem á honum hvílir sem höfundi, en þeir alvarlegu gallar sem eru
á verkum hans bera vott um ónógan skilning á kröfum hins listræna miðils.
Honum tekst ekki að leysa sama vandamál og Halldór Laxness leysti á
snjallan hátt í leikritum sínum tíu árum áður. Eg fæ ekki séð hvernig
leikritun sem einkennist af öðrum eins skilningsskorti á forminu sjálfu
«eigi nokkurn tíma að geta risið hátt. Og ég get ekki heldur séð að nein
ástæða sé til að gera ráð fyrir því að þeir leikritahöfundar, sem eru ekki
eins félagslega ábyrgir og Birgir, hafi dýpri skilning en hann á vandamálum
formsköpunarinnar. Bókmenntalegur árangur þeirra talar þar fyllilega sínu
máli.
En það væri fráleitt að kenna höfundunum einum um þá ófrjóu íhalds-
semi sem hrjáir íslenska leikritun. Eg hef fram að þessu skoðað leikrimn-
ina frá sjónarhóli bókmenntafræðinnar, en sú útsýn sem hann veitir er of
takmörkuð til að geta skýrt hvers vegna þessi bókmenntagrein hefur ekki
náð meiri þroska. Við verðum nú að leita á náðir leikhúsfræðinnar og
kanna dálítið hvernig leikhúsin hafa hagað samstarfi sínu við höfunda.
Leikrit em skrifuð fyrir leikhús og það eru leikhúsin sem bera ábyrgð á
útkomunni gagnvart áhorfendum. Sendi höfundur leikstjóra eða forráða-
mönnum leikhúss gallaðan texta, ber þeim að benda honum á mistök hans
og beina honum inn á rétta braut. Og því miður er ekki annað að sjá en
íslensku leikhúsin hafi gersamlega bmgðist skyldu sinni að þessu leyti. Mis-
brestir leikritunarinnar sýna að þar skortir raunverulegan skilning á vanda
höfundarins og getu til að veita honum gagnrýnið aðhald. Þess vegna gerist
það að teknir eru textar eftir viðvaninga og settir á svið án þess að gerðar
séu á þeim lágmarksbreytingar. Islensku leikhúsin hafa enn ekki komið sér
upp bókmennta- og leiklistarráðunautum, dramatúrgum, sem gæm leið-
beint höfundum og tengt þá við það starf sem fer fram í leikhúsinu. Af-
leiðingin er sú að höfundar og leikhúsfólk eiga í miklum erfiðleikum með
að samræma listsköpun sína af þeirri ástæðu að gagnkvæm þekking á
tjáningartækjunum er af skornum skammti.
En um þennan vanda þegja leikhúsin þunnu hljóði. Það sem einkum
heyrist þaðan er innantómur fagurgali um það hversu gott og blessað það
27