Tímarit Máls og menningar - 01.03.1979, Page 49

Buldi við brestur
gerðist hann brautryðjandi í raunsæissagnagerð. Á gagnfræðaskólaárum
mínum á Akureyri og þá á efri árum séra Jónasar heyrði ég þess getið
honum til lofs og frama, að á norðlenzkri prestastefnu hafi hann ásamt
hinum virðulega klerki Birni prófasti á Miklabæ tekið upp vörn fyrir
frjálslyndisstefnuna í trúarefnum gegn þeim, sem risu til gagnsóknar gegn
þróun þess tíma. Aldrei var séra Björn þó stimplaður sem vingltrúar-
maður. Því síður átti það við um eftirmann hans í prófastsembætti
Skagafjarðar, séra Zóphanías í Viðvík. En það var ekkja hans, bróður-
dóttir Péturs biskups, sem sagði við mig sumarið 1928, þegar „villu-
trú“ mín reis einna hæst, að hún hefði lesið allt, sem eftir mig hafði
birzt, og ekki rekist á neitt, sem maðurinn hennar sálugi hefði ekki sagt
henni. — Þá vil ég ekki láta þess ógetið, hvernig virðulegir prestar, sem
skipuðu þingbekki um aldamótin, risu upp hver af öðrum til fulltingis
við skáldalaun handa Þorsteini Erlingssyni, sem lofsöng hvern þann, er
sundur vildi höggva „hverja stoð, er himnana ber“. Þar til má færa ekki
óvirðulegri nöfn en séra Sigurð í Vigur, séra Jón á Stafafelli og séra
Eggert á Breiðabólsstað í Fljótshlíð. Enginn þeirra mat rétttrúnað kirkj-
unnar til jafns við íslenskt snilliverk af meistara orðsins.
Guðfræðideild Háskólans hafði um skeið algera forustu í barátmnni
gegn trúarkreddum liðinna formyrkvunaralda. Það er unaðslegt að geta
minnzt þess ljóss, er rann upp fyrir manni við að soga í sig það andrúms-
loft, sem ríkti um guðfræði þeirrar stofnunar. Biblíurannsóknir voru
teknar sömu tökum og aðrar rannsóknir í bókmenntum og sögu. Okkur
var kennt að gera skýran greinarmun á því, hvað teljast mátti örugg
sagnfræði, hvað líklegt og hvað með öllu röklaust. Þess átti að gæta
vandlega að slá hlutum ekki of föstum, hve sterk rök sem fyrir væru,
því að síðar gátu komið fram í dagsljósið nýjar staðreyndir, sem enn
voru huldar. Á þennan hátt losnuðum við úr eintrjáningshyggju rétttrún-
aðarins, fundum okkur bræður og sysmr í röðum þeirra, sem komizt
höfðu að niðurstöðum öndverðum þeim, sem við höfðum aflað okkur, en
átm sameiginlega með okkur áhugann fyrir því að brjóta málin til mergj-
ar og halla okkur síðan að því, sem hverjum fyrir sig þótti sennilegast.
Með nýrri yfirsýn gengust kirkjuyfirvöldin sjálf fyrir breytingum á helgi-
siðakerfi sínu til að lagfæra eitthvað lítils háttar hortitti eða botnlausar
vitleysur. Sem dæmi vil ég nefna þátt trúarjátningar kirkjunnar í sam-
bandi við skírn og fermingu.
Við skulum fara 100 ár aftur í tímann. 1879 kemur út ný handbók
39