Tímarit Máls og menningar - 01.03.1979, Síða 124

Tímarit Máls og menningar
siðvenjum Bandaríkjamanna er nöpur og mjög gagnrýnin, enda hefur hún
tekið sér bólfestu í París.
Góðlátlegri ádeiluhöfundur er John Cheever (f. 1912) sem lýsir nm-
hverfi og lífsháttum efri miðstétta af ríku skopskyni og sérkennilega kald-
hæðinni skarpskyggni, bæði í snjöllum smásögum og skáldsögunum „The
Wapshot Chronicle" (1957) og „The Wapshot Scandal" (1964), sem
rekja örlög auðugrar ættar í Nýja Englandi.
Miklum mun grimmari og frumlegri í umfjöllun sinni um skipulagða
ringulreið samtímans er Joseph Heller (f. 1923) sem með meistaraverki
sínu „Catch-22“ (1961) færði sterk rök fyrir því að lífsform og hátterni
nútímamanna væru sömu ættar og geðtruflun. Þó bókin fjalli í orði kveðnu
um stríðsaðgerðir, dregur hún fyrst og fremst upp ógleymanlega mynd af
veröld þar sem heimska, tilviljun og tilgangslaus dauði eru ráðandi öfl.
Hún fjallar jafnt um einkamál sem opinber málefni, skrifræði, hernaðar-
anda, kynlíf, peninga, Ameríku og stöðu einstaklingsins í vitfirrtri veröld.
Ollu þessu lýsir Heller með samblandi af djúpri alvöru, skopfærslu og
satíru og beitir til þess jafnt beinni frásögn, samtölum, skopstælingum,
skrýtlum, íhugun og sífelldum sviðsskiptingum fram og aftur.
Thomas Berger (f. 1924) er alvarlegur og markviss höfundur með leiftr-
andi stílgáfu sem blandar saman skrípalátum og einfaldleik, staðreyndum
og staðleysum og heldur uppi stöðugri spennu milli Ijósrar merkingar og
algerrar fjarstæðu. Þrjár skáldsögur hans um Reinhardt, „Crazy in Berlin“
(1958), „Reinhardt in Love“ (1962) og „Vital Parts“ (1970), leiða fram
eins konar Don Quixote samtímans sem er í senn trúður og blóraböggull
meðbræðra sinna. Berger hefur einnig samið skopstælingu á bandarískum
vestrum í „Little Big Man“ (1964) og á ieynilögreglusögum í „Killing
Time“ (1967).
Enginn bandarískur höfundur gengur þó öllu lengra í að leiða fjarstæðu-
skáldsöguna í átt til sjálfstortímingar en Thomas Pynchon (f. 1937).
Heimulleg kímni, afkáralegar persónur, mótsagnafullur söguþráður og stíll
sem er þéttriðinn orðaleikjum, hugmyndatengslum og alls kyns dylgjum
eru meðölin sem hann beitir til að ná því markmiði að þurrka út skyn-
samlega merkingu en leiða fram samfellda hrörnun alls lífs og þau mynst-
ur sem ráða þessari hrörnun og auðkenna hana. Fyrsta skáldsaga hans „V“
(1963) er nokkurs konar völundarhús þar sem lesandinn er teymdur eftir
ólíklegustu rangölum í leit sem hvergi tekur enda — nema kannski í
endanlegri upplausn aldarinnar. Saga og meðvitund, ást og persónuleiki,
114